Frumkvæði og sköpun nemenda eru áhersluþættir í íslenskum lögum og námskrá fyrir
framhaldsskóla. Sömu áherslur má sjá í fjölþjóðlegri stefnumörkun í menntamálum.
Gera má ráð fyrir að þær byggist á umfjöllun fræðimanna í nánast heila öld um
mikilvægi þess að nemendur hafi eitthvað að segja um framkvæmd náms og kennslu,
í stað þess að vera fyrst og fremst viðtakendur upplýsinga. Markmið greinarinnar
er að varpa ljósi á tækifæri framhaldsskólanemenda til frumkvæðis við úrlausn
viðfangsefna sem kennari leggur fyrir í kennslustundum, nánar tiltekið umfang
þeirra og birtingarmynd. Byggt er á 130 vettvangslýsingum úr níu framhaldsskólum
og viðtölum við 17 nemendahópa. Við greiningu gagna var stuðst við þriggja
þrepa frumkvæðiskvarða: á fyrsta þrepi eru ekki tækifæri til frumkvæðis, á öðru er
möguleiki á eða ætlast til einhvers frumkvæðis, en á því þriðja er frumkvæði nemenda
og sköpun ráðandi. Tekið var saman umfang þess tíma sem nemendur unnu á hverju
þrepi (mínútur taldar) og viðfangsefnum lýst. Meginniðurstöður leiddu í ljós að í
19% heildartímans fengust nemendur við viðfangsefni á 3. frumkvæðisþrepi (sköpun
í gangi) og í 23% tímans á 2. þrepi. Alls tók 1. þrepið 58% heildartímans. Jafnframt
voru möguleikar nemenda til frumkvæðis greindir í þremur flokkum kennsluhátta og
ellefu námsgreinaflokkum. Frumkvæði í námi var nemendum almennt ekki ofarlega
í huga. Niðurstöður gefa kennurum og skólastjórnendum tilefni til að ígrunda og
endurskoða kennsluhætti í átt til meira frumkvæðis nemenda.
This paper investigates student initiative, a competence highlighted in the laws (2008)
and curriculum guide (2011) for upper secondary schools in Iceland. This emphasis is
rooted in the educational discourse, for over a century, on the importance of students
having a say in the education provided them, instead of being only inactive receivers of
knowledge or followers of directions. In this discussion, the terms influence, activity,
autonomy and empowerment are often cited, as well as initiative and creativity. The
emphasis on initiative and creativity for the world of work and daily life is constantly
reiterated nowadays, for example concerning technological development, innovation
in the days of the fourth industrial revolution and key competences for the 21st
century (see for example: European Commission, 2006, 2016). From this we could
conclude that an important aim of education is to foster students’ initiative. However,
research indicates that teacher-centered methods are a firmly established approach in
the classroom, thus providing limited space for student initiative and creativity.
Within the context of democracy in educational practices, grounded in Dewey’s
thinking, the aim of this paper is to cast light on upper secondary school student
opportunities for initiative in their learning activities, including discussions, individual
tasks and group work; more specifically, the scope and unfolding of these.
