„Reif hann hennar stakkinn, reif hann hennar serk“: Nokkur orð um konur og kynbundið ofbeldi í íslenskum sagnadönsum

Abstract

Í sagnadönsum sem varðveittir eru á Íslandi eru konur og raddir kvenna mjög áberandi enda leituðu sögur af karlhetjum frekar í rímnaformið. Tungutak dansanna er sérstætt og útlenskuskotið, formúlur eru óspart notaðar og frásagnaraðferðin er hlutlæg og skýr. Ástin er fyrirferðarmikið umfjöllunarefni í sagnadönsum en ekki síður ofbeldi sem oft á tíðum er kynferðislegt. Í greininni er sagt frá bakgrunni sagnadansa og tilkomu þeirra hér á landi. Þeir eru ræddir sem hluti munnlegrar menningar um langt skeið áður en þeir rötuðu á blað og urðu hluti íslenskra bókmennta, þar sem menntaðir karlar skráðu kvæði eftir nafnlausum konum. Sjö kvæði eru síðan notuð til að sýna nánar hinar mismunandi birtingarmyndir ofbeldis. Öll eru þau hádramatísk og segja frá erfiðri reynslu: harðræði, nauðgunum, barnsfæðingum og barnadauða, og í sumum þeirra taka fórnarlömbin til sinna ráða og hefna grimmilega.

Bent er á það ósamræmi sem virðist felast í því að syngja og kveða kvæði sem fjalla um svo erfiða hluti á dansskemmtunum. Leiddar eru líkur að því að sagnadansar, sem fjalla um hlutskipti kvenna, hafi fyrst og fremst verið kveðnir og ortir af konum og jafnvel verið þeim huggun og leið til að takast á við kynbundið ofbeldi í raunheimum.