Danska ríkisráðið og íslensk stjórnmál 1874–1915

Abstract

Í greininni eru raktar deilur um setu Íslandsráðherra í ríkisráði Dana frá því að stjórnarskráin var sett árið 1874 og fram til 1915. Deilurnar varða túlkun á stöðulögunum frá 1870 og því hvort danska stjórnarskráin næði til Íslands að einhverju leyti. Ákvæði um ríkisráðssetu Íslandsráðherra voru sett í íslensku stjórnarskrána 1903 og stóðu deilur um breytingu á því ákvæði fram til 1915. Til að skilja þessar deilur þarf að greina orðræðu Íslendinga um ríkisráðið og hvaða hlutverki hún gegndi í sjálfstæðisbaráttunni. Meginrök Íslendinga voru þau að stöðulögin skilgreindu íslensk sérmál en að ríkisráðið væri dönsk stofnun sem starfaði í samræmi við dönsku stjórnarskrána. Það væri því andstætt íslensku sjálfsforræði að íslensk sérmál væru rædd og ákveðin í ríkisráðinu. Í sjálfstæðisbaráttunni var það meðal annars spurning hvort deilur um ríkisráðið ættu að standa í vegi fyrir samkomulagi við Dani eða ekki og hvort úrlausn málsins væri grundvallaratriði. Deilan varð því ekki aðeins milli Íslendinga og Dana heldur einnig stórmál á Íslandi.

The main purpose of this article is to trace the debate in Iceland about the inclusion of the minister of Iceland in the Danish state council from 1874 to 1915. This debate concerned the interpretation of the Danish Positional Law and whether the Danish Constitution was in some regards also enforceable in Iceland. The state council was included in the Icelandic constitution in 1903 and proposed changes hotly debated until 1915. To understand this debate the political discourse on the state council is analyzed and its role in the wider struggle for independence. The Icelandic opposition to the state council was based on the definition of specific Icelandic issues apart from Danish ones in the Positional law and the proposition that the state council was a Danish institution defined by the Danish constitution. It was therefore against Icelandic self-rule to discuss and decide on specific Icelandic issues in a Danish institution. During the independence struggle Icelanders had to decide whether the state council clause was a matter of principle and should therefore stand in the way of agreement with Denmark or whether a more pragmatic view should be taken. The disagreement was therefore not only between Iceland and Denmark but also a source of conflict and disagreement within Iceland.