Félagsgjöld eða ríkisframlag? Eðli og þróun sóknargjalda

Abstract

Nú á dögum standa yfir miklar deilur um sóknargjöld. Hið beina tilefni þeirra er að ríkis-valdið hefur í kjölfar efnahagshrunsins 2008 skert gjöldin miðað við það sem gert er ráð fyrir í gildandi lögum. Skerðingin er rökstudd með því að gjöldin séu hluti af framlagi ríkisins til þjóðkirkjunnar og þar með þeim stuðningi sem stjórnarskráin áskilur kirkjunni af hálfu ríkisvaldsins. Af þeim sökum telur ríkisvaldið sér heimilt að skerða framlagið þar sem lög-gjafanum sé ætlað að ákvarða í hverju stuðningurinn skuli fólginn. Þjóðkirkjan hefur aftur á móti litið svo á að sóknargjöldin séu félagsgjöld fólks í kirkjunni sem ríkið innheimti fyrir hennar hönd og beri því að standa straum af þeim óskertum.

Í greininni er sýnt fram á að sóknargjöld séu hvorki ríkisframlag né félagsgjöld heldur séu þau skattalegs eðlis og arftaki tíundar og annarra hefðbundinna tekjustofna presta og sóknarkirkna í bændasamfélagi fyrri alda og hafi allt fram á 20. öld verið litið á þau sem skatt til almannaþarfa. Á 9. áratugi 20. aldar var sóknargjaldið lagt af í áföngum sem sérstakt gjald og sameinað almennum tekjuskatti einstaklinga í landinu. Var breytingin gerð vegna einföldunar í skatt-kerfinu og var henni ekki ætlað að breyta tekjustreymi til kirkjunnar. Í greininni er sýnt fram á að þessi breyting hafi verið óæskileg frá trúarréttarlegu sjónarmiði séð og leitt til flóknara sambands ríkis og kirkju á fjármálasviðinu á sama tíma og tengsl ríkis og kirkju á ýmsum öðrum sviðum þróuðust í átt til einföldunar. Í greinarlok er bent á leiðir til að leysa úr þeim trúarréttarlega vanda sem breytingin á sóknargjöldunum leiðir til að mati greinarhöfundar.

Nowadays there is a harsh debate between The State of Iceland and The National Church over the parish fees (sóknargjald). The reason for this is that the government, in the wake of the economical crash of 2008, reduced the fees without paying attention to the law on parish fees from 1987. The argument is based on the opinion that the fees are part of the state contribution to the National Church and that the state is free to reduce its support in times of economic crisis. The National Church, on the other hand, argues that the parish fees are membership fees of the individuals registrated in the Church which the state collects on its behalf. In the article the author argues that the parish fees are neither state contribution nor membership fees. On the contrary, they are a tax, i.e. a modernised form of the tithes and other traditional income funds of pastors and parish churches in the traditional farming community, and was regarded as taxes for public needs until the 20th century. In the 1990s, the parish fees was in stages combined with the general income tax of individuals. The changes were made to simplify the tax system and were not intended to change the flow of revenue to the Church. The article shows that these changes have made the relations between the State and the Church in Iceland more complex, when it comes to the financials and at the same time as these relationships developed in the opposite direction regarding, e.g., the legislation and administration of the Church.