This doctoral dissertation is the first extensive analysis of nominalized clauses in contemporary Icelandic. Its main objective is to explain: a) the role of the demonstrative pronoun það ‘that’ (see Garofalo (2020)) when it introduces a clausal complement; b) its syntactic distribution; and c) the structural difference between nominalized and non-nominalized clauses. The results of this analysis are mainly built upon naturalistic examples from the Icelandic Gigaword Corpus (Steingrímsson (2019)), and judgment tasks, which consist of 20 questionnaires with 25 sentences each, as well as interviews. This dissertation claims that the main role of það is to check the case, gender and number features that target the relevant clausal complement and which can only be checked by DPs. In the absence of such features, það is unnecessary and is therefore dropped. However, það is not dropped if a head that subcategorizes for a clausal complement bears a feature that triggers Merge of a DP (see Heck and Müller (2007)), or if a clause is moved from its merge position to check a D-feature, e.g. to Spec,T. The hypothesis presented here differs from previous accounts on clausal nominalization in Icelandic, in particular Thráinsson (1979), who claimed, following Kiparsky and Kiparsky (1971), that factivity is the main trigger of clausal nominalization in Icelandic: factive predicates would tend to select more complex structures for their complements (i.e., nominalized clauses) than non-factives. The results presented in this thesis show that factivity is inadequate to clearly explain the distribution of clausal nominalization across syntactic positions.
Various facts support the main hypothesis of this dissertation. Non-nominalized clauses are preferable in positions where nominative and accusative case are assigned, except in e.g. Spec,T and Spec,Appl, where nominalization is mandatory in absence of extraposition. On the other hand, dative and genitive are highly likely to trigger clausal nominalization. A similar contrast can also be observed with post-copular clauses, where the determiner, which agrees with the gender and number of the subject, is dispreferred if it has to surface in neuter singular, but it is more likely to emerge if the gender and/or the number features of the pronoun are non-default. These results indicate that default features related to case, gender and number, such as nominative, singular or neuter, are not formal features to check in narrow syntax, which cause það to be dropped. Such a conclusion aligns with theories which, for instance, consider nominative and accusative configurationally derived, like Dependent Case Theory (see e.g. Yip et al. (1987); Marantz (2000); Preminger (2011)).
From a structural perspective, this dissertation also proposes that nominalized clauses are DPs and non-nominalized clauses emerge as CPs at the surface. However, all clauses that are merged in DP positions are originally merged as DPs and only undergo a process of structural removal if they land in a position in which no feature needs to be checked by það, yielding a non-nominalized clause. These claims are supported by the fact that: a) an item can only be extracted from a clausal argument if it is not nominalized; b) nominalized clauses as well as DPs are ungrammatical when they replace the clausal complement of verbs like þvinga ‘force’ or hjálpa ‘help’. As for structural removal, it is supported by the fact that obligatory nominalization caused by lexical case assignment can be altered by extraction, which causes það to become ungrammatical while the extracted DP item has its case overwritten with lexical case. This suggests that the DP shell is not longer present to check case.
By comparing clausal nominalization in Icelandic and other languages (Swedish, German, Persian and Russian), this dissertation also shows that, independently of whether a language displays a morphological case system, structural case does not trigger clausal nominalization. Lexical case, on the other hand, triggers clausal nominalization specifically in those languages that have a morphological case system. Moreover, languages without a morphological case system tend to generalize how nominalized clauses are distributed: nominalization can become optional across all syntactic positions (as in Swedish) or it can become mandatory in situ as a general rule (this is the case of Persian). However, all the languages studied in this comparison show that clausal subjects must be nominalized in Spec,T unless they can escape that position. This suggests that D-feature checking is a common trigger of clausal nominalization cross-linguistically.
Þessi doktorsritgerð er fyrsta ítarlega greiningin á nafnyrtum fallsetningum í nútímaíslensku. Aðalmarkmið hennar er að útskýra a) hlutverk ábendingarfornafnsins það þegar það tekur með sér fallsetningu (sjá Garofalo (2020)), b) setningarlega dreifingu setningafornafnsins og c) formgerðarmuninn á nafnyrtum og ónafnyrtum fallsetningum. Niðurstöður þessarar greiningar eru aðallega byggðar á náttúrulegum gögnum úr Risamálheildinni (sjá Steinþór Steingrímsson (2019)) og dómaprófum, þ.e. 20 könnunum með 25 setningum, en einnig á viðtölum við málhafa. Í þessari ritgerð eru færð rök fyrir því að aðalhlutverk setningafornafnsins það sé að gáta fall-, tölu- og kynþætti sem fallsetning þarf en einungis ákveðniliðir geta gátað. Þegar þessir þættir eru ekki til staðar er það ónauðsynlegt og er því sleppt. Hins vegar birtist það ef haus sem tekur fallsetningu sem fyllilið ber þátt sem kallar á grunnmyndun ákveðniliðar (sjá Heck og Müller (2007)) eða ef fallsetningin er færð úr grunnstöðu til þess að gáta D-þátt, t.d. í frumlagssæti setningar (Spec,T). Tilgátan sem hér er kynnt er ólík fyrri greiningum á nafnyrðingu fallsetninga í íslensku, sérstaklega greiningu Höskuldar Þráinssonar (1979), sem taldi með hliðsjón af Kiparsky og Kiparsky (1971) að staðreyndarmerking í sögnum væri aðalhvati nafnyrðingar í íslensku. Staðreyndarsagnir hefðu því tilhneigingu til að velja flóknari formgerðir fyrir fylliliði sína (þ.e. nafnyrtar fallsetningar) en álitssagnir. Niðurstöðurnar sem kynntar eru í þessari ritgerð sýna hins vegar að staðreyndarmerking getur ekki útskýrt dreifingu nafnyrtra fallsetninga þvert á setningastöðu.
Það sem styður megintilgátu ritgerðarinnar er að ónafnyrtar fallsetningar eru algengastar í mismunandi sætum þegar nefnifalli og þolfalli er úthlutað, nema t.d. í ákvæðisliðarsæti tíðarliðar (Spec,T) og ákvæðisliðarsæti þáguliðar (Spec,Appl) þar sem nafnyrðing er skyldubundin þegar fráfærsla fallsetningar verkar ekki. Þágufall og eignarfall kalla hins vegar yfirleitt á nafnyrðingu fallsetninga. Svipaðan mun má sjá í fallsetningum með sögninni vera þar sem setningafornafnið, sem samræmist frumlaginu eftir kyni og tölu, er sjaldan notað í hvorugkyni eintölu en mun oftar ef kyn- og/eða töluþættir fornafnsins eru ekki sjálfgefnir. Niðurstöður þessarar ritgerðar benda því til þess að sjálfgefnir fall-, kyn- og töluþættir eins og nefnifall, eintala eða hvorugkyn eru ekki formlegir þættir sem gáta þarf í setningafræði, sem veldur því að það sé fellt brott. Slík ályktun rímar við kenningar um að nefnifall og þolfall séu háð venslum á milli ákveðniliða eins og í kenningunni um tengifall (e. dependent case; sjá t.d. Yip et al. (1987), Marantz (2000) og Preminger (2011)).
Varðandi formgerð fallsetninga eru færð rök fyrir því að nafnyrtar fallsetningar séu ákveðniliðir (DPs) en ónafnyrtar fallsetningar séu tengiliðir (CPs) í yfirborðsgerð. Þó verki sneyðing (e. structural removal) á allar fallsetningar sem eru grunnmyndaðar í ákveðniliðarsæti ef þær lenda í stöðu þar sem ekki þarf að gáta neinn þátt og þær verði því ónafnyrtar. Þetta fær stuðning af því að a) færsla úr fallsetningu getur aðeins átt sér stað ef fallsetningin er ónafnyrt og b) nafnyrtar fallsetningar og ákveðniliðir eru almennt ótæk sem fylliliðir sagna eins og þvinga eða hjálpa. Sneyðing styðst hins vegar við þau rök að færsla úr aukasetningu getur haft áhrif á skyldubundna nafnyrðingu þegar orðasafnsfalli er úthlutað. Í þessu tilviki verður það ótækt en fall ákveðniliðar sem færður er út úr aukasetningunni er yfirskrifað með orðasafnsfallinu. Þetta bendir til þess að ákveðniliður fallsetningar sé ekki lengur til staðar til að gáta fallþætti.
Samanburður á íslensku og öðrum málum (sænsku, þýsku, rússnesku og persnesku) sýnir að formgerðarfall leiðir ekki til nafnyrðingar fallsetninga hvort sem tungumál er með ríkulegt fallakerfi eða ekki. Hins vegar kallar orðasafnsfall á nafnyrðingu í þeim tungumálum sem eru með ríkulegt fallakerfi. Tungumál með fátæklegt fallakerfi hafa hins vegar tilhneigingu til að alhæfa dreifingu nafnyrtra fallsetninga í tiltekinni setningastöðu en nafnyrðing getur verið valfrjáls í ákveðniliðarstöðum (eins og í sænsku) eða skyldubundin í grunnstöðu (eins og í persnesku). En öll tungumál sem könnuð voru í þessum samanburði sýna að fallsetningar verða að vera nafnyrtar í frumlagssæti (Spec,T) nema þær færist út úr þeirri stöðu. Þetta bendir til þess að gátun á D-þætti sé algengur hvati fyrir nafnyrðingu þvert á tungumál.
