Gendered and Structural Violence: The discourse on intimate partner violence in Iceland: Structural problems and the development of the self

Abstract

This research is a contribution to critical feminist scholarship on intimate partner violence (IPV). The project adopts the framework of affective–discursive practices to understand how violence thrives and is discursively maintained in Icelandic society, with a special focus on the project of heterosexuality and men who have been violent towards women. The research questions guiding the work are as follows: How do men who have committed violent acts against their female partners make sense of their actions, and how does the experience influence and contribute to the formation of the self, ideas on masculinity and perception of violence? How are normative heterosexual identities constructed and regulated in the context of Iceland, and how does the process relate to violence? How are hidden power relations, produced by (and inherent in) heterosexuality and IPV, maintained, and how do they become part of one’s identity? Critical feminist scholarship points out that IPV must be understood in relation to its gendered context and gender power imbalances, emphasising the importance of an intersectional lens. The mainstream discussion on IPV is generally focused on how well the violent act in question fits normative ideas about such violence, enforcing a stereotypical idea how ‘real’ or commonly recognised violence is manifested. Furthermore, the discursive framing of violence shapes the experiences of perpetrators and victims/survivors alike. This research draws on Liz Kelly’s and Linda Alcoff’s understanding of violence as spanning a spectrum where the impact of the violent act on the victim/survivor is central. The theoretical lens of affective–discursive practices highlights how accepted norms (e.g., violence and gender norms) draw one in, both affectively and discursively. In other words, the research takes interest in both the discursive/cultural/social context of IPV and the affective logic embedded in the participants’ understanding. The research data consist of a total of 35 hours of individual interviews with perpetrators of IPV, victims/survivors of IPV and group interviews with young people about relationships and consent. The results of the research project show, first, that young people draw heavily on heteronormative discourses and gendered norms in their understanding of consent in intimate relationships. Second, the research exposes the differences between the perpetrators’ and the victims/survivors’ perspectives and understandings of IPV. The perpetrators focus on the individual acts of violence that are unlawful, whereas the victims/survivors experience their relationships as characterised by abuse. The relationship itself becomes an affective–discursive practice informing their experience of violence. Shame also figures strongly in their narratives, traceable through its regulatory role in sustaining heteronormative practices. Finally, the discursive construction of the violent man as a monster is frequently brought up by the participants who identify themselves as perpetrators. The monster is a sticky category, representing the unknown Other; it attracts emotions such as fear and anxiety, affecting how others relate to the monstrous subject, as well as how the subject relates to oneself. Consequently, it discourages perpetrators from reflecting on their actions and masculinity and accepting responsibility for their violent behaviour. The participants’ experience of being identified as monsters does have a clear intersectional angle as it figures differently in their stories, depending on their social status and life histories. The research project highlights the latent power structures and gendered dynamics of heterosexual relationships and IPV in a country often regarded as a frontrunner in gender equality. The results contribute to the ongoing empirical and theoretical conversations about perpetrators of violence and masculinity, increasing the understanding of the subject matter by approaching IPV from the perspective of affective–discursive practices. The findings may further advise policymakers and inform the public debate on IPV in Iceland, as well as have a beneficial impact on the work of those concerned with the prevention of gender-based violence and the implementation of intervention measures.

Rannsókn þessi er framlag höfundar til krítískra feminískra fræða um ofbeldi í nánum samböndum (ONS). Verkefnið byggir á aðferðum hrif- og orðræðugreiningar með áherslu á gjörninga (e. affective discursive practices) til þess að öðlast skilning á því hvernig ofbeldi þrífst og er viðhaldið í íslensku samfélagi, en sjónum er sérstaklega beint að hinu gagnkynhneigða regluverki og karlkyns gerendum ofbeldis.

Rannsóknarspurningarnar sem reynt er að svara eru eftirfarandi: Hvernig skilja menn sem beitt hafa maka sinn ofbeldi verk sín og hvernig mótar reynslan sjálfsmynd þeirra, karlmennskuhugmyndir og viðhorf til eigin verka? Hvernig mótast hið normatífa, gagnkynhneigða sjálf í íslensku samfélagi, hvernig er því viðhaldið og hvernig tengist það ferli ofbeldi? Hvernig er duldum valdatengslum – sem sköpuð eru af (og rótgróin í) gagnkynhneigðu regluverki og ONS – viðhaldið og hvernig verða þau hluti af sjálfsmyndinni?

Krítísk feminísk fræði benda á að ONS verði að skoða í samhengi við valdatengsl og kynjaðar víddir ofbeldisins, með áherslu á samtvinnun (e. intersectionality). Almenn umræða um ONS snýst gjarnan um það hversu vel tiltekið ofbeldisatvik fellur að viðteknum hugmyndum samfélagsins um slíkt ofbeldi, sem um leið rennir frekari stoðum undir steríótýpískar hugmyndir um hvað felist í „alvöru“ (þ.e. samfélagslega viðurkenndu) ofbeldi. Þessi orðræða um ofbeldi mótar bæði reynslu gerenda og þolenda ONS. Þessi rannsókn byggir á skilningi Liz Kelly og Lindu Alcoff á ofbeldi sem skala, þar sem áhrif obeldisverknaðarins á þolanda eru í forgrunni.

Verkefnið byggir á aðferðum hrif- og orðræðugreiningar sem beinir sjónum okkar að því hvernig fyrirframgefnar hugmyndir um ofbeldi, kyngervi o.fl. móta skilning okkar og vekja með okkur ólíkar tilfinningar. Með öðrum orðum þá beinir rannsóknin sjónum að þeim orðræðum og hrifum sem birtast í frásögnum þátttakenda, og þeir nýta sér til þess að skilja og greiða úr reynslu sinni, en rannsóknin leggur áherslu á að skoða menningarlegt og samfélagslegt samhengi ONS. Rannsóknin byggir á yfir 35 klukkustundum af einstaklingsviðtölum við gerendur ofbeldis, þolendur ofbeldis og hópviðtölum við ungt fólk um sambönd og samþykki.

Niðurstöður rannsóknaverkefnisins sýna í fyrsta lagi að skilningur ungs fólks á samþykki í kynlífi í nánum samböndum litast af kynjuðum viðmiðum og normatífri gagnkynhneigðri orðræðu. Í öðru lagi sýnir rannsóknin skýran mun á upplifun og skilningi gerenda og þolenda á ONS. Gerendur einblína gjarnan á einstök (ólögleg) ofbeldisatvik á meðan þolendur greina frá sambandi sem einkennist af stöðugu ofbeldi. Sambandið sjálft verður þannig að hrif- og orðræðugjörningi sem reynsla þátttakenda af ofbeldi byggir á. Í frásögnum þátttakenda skein skömmin í gegn, en stýrandi mátt hennar mátti skýrt greina í því regluverki sem viðheldur normatífri gagnkynhneigð. Að lokum kom orðræðan um menn sem beita ofbeldi í nánum samböndum sem „skrímsli“ ítrekað fram hjá þátttakendum sem skilgreina sig sem gerendur ofbeldis. Skrímslið er klístruð vera, það er fulltrúi hins óþekkta og verður því fyrir öðrun. Utan á það hlaðast tilfinningar á borð við ótta og kvíða, sem hefur svo áhrif á það hvernig aðrir nálgast og tengja við hina skrímslavæddu sjálfsveru, sem og hvernig sjálfsveran upplifir sig. Þetta gerir það að verkum að gerendur eru tregir til að líta í eigin barm og ígrunda gjörðir sínar, horfast í augu við hugmyndir sínar um karlmennsku og taka ábyrgð á ofbeldisfullri hegðun sinni. Reynsla viðmælenda af því að sýna af sér hegðun sem fellur undir viðteknar hugmyndir um „skrímslið“ ber skýr merki samtvinnunar þar sem það birtist okkur á ólíkan hátt í frásögnum þátttakenda, eftir félagslegri stöðu og lífshlaupi viðkomandi.

Rannsóknarverkefnið sýnir glöggt dulin valdatengsl og kynjaðar víddir gagnkynhneigðra sambanda og ONS í landi sem gjarnan er álitið skara fram úr í kynjajafnrétti. Niðurstöðurnar eru þekkingarlegt og fræðilegt framlag til umræðunnar um gerendur ofbeldis og karlmennsku, en þær auka og dýpka skilning okkar á vandanum með því að nálgast ONS frá sjónarhorni hrif- og orðræðukenninga. Þá gagnast niðurstöðurnar stjórnvöldum og í stefnumótun, þær eru gagnlegar þeim sem vinna að forvörnum og meðferðarúrræðum í tengslum við kynbundið ofbeldi, auk þess að auðga samfélagslega umræðu um ONS á Íslandi.