This research is a contribution to critical feminist scholarship on intimate partner violence (IPV). The project adopts the framework of affective–discursive practices to understand how violence thrives and is discursively maintained in Icelandic society, with a special focus on the project of heterosexuality and men who have been violent towards women. The research questions guiding the work are as follows: How do men who have committed violent acts against their female partners make sense of their actions, and how does the experience influence and contribute to the formation of the self, ideas on masculinity and perception of violence? How are normative heterosexual identities constructed and regulated in the context of Iceland, and how does the process relate to violence? How are hidden power relations, produced by (and inherent in) heterosexuality and IPV, maintained, and how do they become part of one’s identity?
Critical feminist scholarship points out that IPV must be understood in relation to its gendered context and gender power imbalances, emphasising the importance of an intersectional lens. The mainstream discussion on IPV is generally focused on how well the violent act in question fits normative ideas about such violence, enforcing a stereotypical idea how ‘real’ or commonly recognised violence is manifested. Furthermore, the discursive framing of violence shapes the experiences of perpetrators and victims/survivors alike. This research draws on Liz Kelly’s and Linda Alcoff’s understanding of violence as spanning a spectrum where the impact of the violent act on the victim/survivor is central.
The theoretical lens of affective–discursive practices highlights how accepted norms (e.g., violence and gender norms) draw one in, both affectively and discursively. In other words, the research takes interest in both the discursive/cultural/social context of IPV and the affective logic embedded in the participants’ understanding. The research data consist of a total of 35 hours of individual interviews with perpetrators of IPV, victims/survivors of IPV and group interviews with young people about relationships and consent.
The results of the research project show, first, that young people draw heavily on heteronormative discourses and gendered norms in their understanding of consent in intimate relationships. Second, the research exposes the differences between the perpetrators’ and the victims/survivors’ perspectives and understandings of IPV. The perpetrators focus on the individual acts of violence that are unlawful, whereas the victims/survivors experience their relationships as characterised by abuse. The relationship itself becomes an affective–discursive practice informing their experience of violence. Shame also figures strongly in their narratives, traceable through its regulatory role in sustaining heteronormative practices. Finally, the discursive construction of the violent man as a monster is frequently brought up by the participants who identify themselves as perpetrators. The monster is a sticky category, representing the unknown Other; it attracts emotions such as fear and anxiety, affecting how others relate to the monstrous subject, as well as how the subject relates to oneself. Consequently, it discourages perpetrators from reflecting on their actions and masculinity and accepting responsibility for their violent behaviour. The participants’ experience of being identified as monsters does have a clear intersectional angle as it figures differently in their stories, depending on their social status and life histories.
The research project highlights the latent power structures and gendered dynamics of heterosexual relationships and IPV in a country often regarded as a frontrunner in gender equality. The results contribute to the ongoing empirical and theoretical conversations about perpetrators of violence and masculinity, increasing the understanding of the subject matter by approaching IPV from the perspective of affective–discursive practices. The findings may further advise policymakers and inform the public debate on IPV in Iceland, as well as have a beneficial impact on the work of those concerned with the prevention of gender-based violence and the implementation of intervention measures.
Rannsókn þessi er framlag höfundar til krítískra feminískra fræða um ofbeldi í nánum
samböndum (ONS). Verkefnið byggir á aðferðum hrif- og orðræðugreiningar með
áherslu á gjörninga (e. affective discursive practices) til þess að öðlast skilning á því
hvernig ofbeldi þrífst og er viðhaldið í íslensku samfélagi, en sjónum er sérstaklega beint
að hinu gagnkynhneigða regluverki og karlkyns gerendum ofbeldis.
Rannsóknarspurningarnar sem reynt er að svara eru eftirfarandi: Hvernig skilja menn sem
beitt hafa maka sinn ofbeldi verk sín og hvernig mótar reynslan sjálfsmynd þeirra,
karlmennskuhugmyndir og viðhorf til eigin verka? Hvernig mótast hið normatífa,
gagnkynhneigða sjálf í íslensku samfélagi, hvernig er því viðhaldið og hvernig tengist
það ferli ofbeldi? Hvernig er duldum valdatengslum – sem sköpuð eru af (og rótgróin í)
gagnkynhneigðu regluverki og ONS – viðhaldið og hvernig verða þau hluti af
sjálfsmyndinni?
Krítísk feminísk fræði benda á að ONS verði að skoða í samhengi við valdatengsl og
kynjaðar víddir ofbeldisins, með áherslu á samtvinnun (e. intersectionality). Almenn
umræða um ONS snýst gjarnan um það hversu vel tiltekið ofbeldisatvik fellur að
viðteknum hugmyndum samfélagsins um slíkt ofbeldi, sem um leið rennir frekari stoðum
undir steríótýpískar hugmyndir um hvað felist í „alvöru“ (þ.e. samfélagslega viðurkenndu)
ofbeldi. Þessi orðræða um ofbeldi mótar bæði reynslu gerenda og þolenda ONS. Þessi
rannsókn byggir á skilningi Liz Kelly og Lindu Alcoff á ofbeldi sem skala, þar sem áhrif
obeldisverknaðarins á þolanda eru í forgrunni.
Verkefnið byggir á aðferðum hrif- og orðræðugreiningar sem beinir sjónum okkar að því
hvernig fyrirframgefnar hugmyndir um ofbeldi, kyngervi o.fl. móta skilning okkar og vekja
með okkur ólíkar tilfinningar. Með öðrum orðum þá beinir rannsóknin sjónum að þeim
orðræðum og hrifum sem birtast í frásögnum þátttakenda, og þeir nýta sér til þess að
skilja og greiða úr reynslu sinni, en rannsóknin leggur áherslu á að skoða menningarlegt
og samfélagslegt samhengi ONS. Rannsóknin byggir á yfir 35 klukkustundum af
einstaklingsviðtölum við gerendur ofbeldis, þolendur ofbeldis og hópviðtölum við ungt
fólk um sambönd og samþykki.
Niðurstöður rannsóknaverkefnisins sýna í fyrsta lagi að skilningur ungs fólks á samþykki
í kynlífi í nánum samböndum litast af kynjuðum viðmiðum og normatífri gagnkynhneigðri
orðræðu. Í öðru lagi sýnir rannsóknin skýran mun á upplifun og skilningi gerenda og
þolenda á ONS. Gerendur einblína gjarnan á einstök (ólögleg) ofbeldisatvik á meðan
þolendur greina frá sambandi sem einkennist af stöðugu ofbeldi. Sambandið sjálft verður þannig að hrif- og orðræðugjörningi sem reynsla þátttakenda af ofbeldi byggir á. Í
frásögnum þátttakenda skein skömmin í gegn, en stýrandi mátt hennar mátti skýrt greina
í því regluverki sem viðheldur normatífri gagnkynhneigð. Að lokum kom orðræðan um
menn sem beita ofbeldi í nánum samböndum sem „skrímsli“ ítrekað fram hjá
þátttakendum sem skilgreina sig sem gerendur ofbeldis. Skrímslið er klístruð vera, það
er fulltrúi hins óþekkta og verður því fyrir öðrun. Utan á það hlaðast tilfinningar á borð
við ótta og kvíða, sem hefur svo áhrif á það hvernig aðrir nálgast og tengja við hina
skrímslavæddu sjálfsveru, sem og hvernig sjálfsveran upplifir sig. Þetta gerir það að
verkum að gerendur eru tregir til að líta í eigin barm og ígrunda gjörðir sínar, horfast í
augu við hugmyndir sínar um karlmennsku og taka ábyrgð á ofbeldisfullri hegðun sinni.
Reynsla viðmælenda af því að sýna af sér hegðun sem fellur undir viðteknar hugmyndir
um „skrímslið“ ber skýr merki samtvinnunar þar sem það birtist okkur á ólíkan hátt í
frásögnum þátttakenda, eftir félagslegri stöðu og lífshlaupi viðkomandi.
Rannsóknarverkefnið sýnir glöggt dulin valdatengsl og kynjaðar víddir gagnkynhneigðra
sambanda og ONS í landi sem gjarnan er álitið skara fram úr í kynjajafnrétti.
Niðurstöðurnar eru þekkingarlegt og fræðilegt framlag til umræðunnar um gerendur
ofbeldis og karlmennsku, en þær auka og dýpka skilning okkar á vandanum með því að
nálgast ONS frá sjónarhorni hrif- og orðræðukenninga. Þá gagnast niðurstöðurnar
stjórnvöldum og í stefnumótun, þær eru gagnlegar þeim sem vinna að forvörnum og
meðferðarúrræðum í tengslum við kynbundið ofbeldi, auk þess að auðga samfélagslega
umræðu um ONS á Íslandi.
