As industries expand in sub-Arctic and Arctic waters there are increased conflicts between these industries and cetaceans. The aim of this work was to investigate the issue of cetacean bycatch/entanglement in Iceland, with a particular focus on the understudied issue of humpback whale entanglement. Bycatch/entanglement in fishing gear is a serious threat to cetaceans, as well as a detriment to fisheries, and mandatory bycatch reporting in logbooks could be of immense scientific value; however cetacean bycatch is considered greatly under-reported. I determined that cetacean bycatch was significantly under-reported in fisher logbooks in nearly all (7/8) trawl, net, and hook and line fisheries that could be examined in New Zealand, Iceland, and the USA when compared to observer data. The cod gillnets in Iceland had the biggest difference between fisher and observer catch per unit effort (with the observer estimate being 270 times greater). Large whale entanglements only accounted for an average of 12% of reported incidents, supporting the idea that these events are the most under-reported. Through scar-based analysis I determined that at least 25% of Icelandic humpback whales have been entangled and this is occurring at a rate of 2% annually. I tested acoustic alarms as an entanglement mitigation tool and through experimental exposure trials it was determined that humpback whales responded to the “whale pinger” by significantly increasing their speed and decreasing their surface feeding. These pingers were also fitted on a capelin purse seine net and I observed that humpback whales still entered the net from the bottom, but they were able to escape through a pinger-free opening. Using anonymous questionnaires and interviews, I gained further insight into entanglement from the fishers’ perspective. Humpback whales were the most commonly reported species that was witnessed entangled, and this occurred most often in capelin purse seines. Damage and losses due to whale collisions with gear was reported to cost fishers up to 55.000.000 ISK. Overall, this work resulted in the first systematic quantification and statistical comparisons of cetacean bycatch under-reporting in logbooks versus observer data. This assessment of whole fisheries in individual countries provides baseline data for improvement of mandatory cetacean bycatch data for scientific use. Additionally, I provided first scientific evidence that entanglement is a prevalent issue in the Icelandic humpback whale population and Icelandic fisheries, sometimes having detrimental effects on both parties. Furthermore, this work resulted in the first evidence that whale pingers may be a useful entanglement mitigation tool in humpback whale feeding grounds. The experimental exposure trials revealed that surface feeding behaviour can be used as a response variable, while results of the in-situ capelin purse seine trial suggested humpback whales may have good directional hearing that can be examined through pinger experiments.
Samfara útþenslu iðnaðar og sjávarútvegs á hafsvæðum norðurslóða (kaldtempruðum og heimskautasvæðum) aukast hagsmunaárekstrar milli þessara athafna mannsins og hvala. Markmið þessarar vinnu er að rannsaka ánetjun hvala í veiðarfæri við Ísland, með sérstakri áherslu á ánetjun hnúfubaka þar sem rannsóknir hefur skort. Meðafli/ánetjun í veiðarfærum er alvarleg ógn við hvali og skylduskráning þeirra í afladagbækur gæti haft mjög mikið vísindalegt gildi; en meðafli hvala er talinn mjög vanskráður. Ég dró þá ályktun að meðafli hvala var marktækt vanskráður í afladagbækur næstum allra (7/8) tog-, neta-, króka- og línuveiða sem við náðum að rannsaka í Nýja Sjálandi, Íslandi og Bandaríkjunum samanborið við gögn eftirlitsaðila. Mestur var munurinn (270x meiri) milli skráninga fiskimanna og eftirlitsmanna hvað varðar afla á sóknareiningu í þorskanet við Ísland. Ánetjun stórhvala var að meðaltali einungis 12% af tilkynntum atvikum, sem styður þá hugmynd að þessi atvik séu mest vanskráð. Með greiningu á örum ályktaði ég að minnst 25% íslenskra hnúfubaka hafa flækst í veiðarfæri og að tíðni slíkrar ánetjunar sé um 2% árlega. Ég prófaði hljóðfælur sem tæki til að minnka ánetjun og út frá tilraunahljóðsendingum ályktaði ég að hnúfubakar bregðist við hljóðfælum með því að auka marktækt sundhraða og minnka fæðunám við yfirborð sjávar. Þegar hljóðfælurnar voru festar við loðnunætur fóru hnúfubakar eftir sem áður inn í þær neðan frá, en náðu að komast út um hljóðfælulaust op á nótinni. Nafnlausir spurningalistar og viðtöl gáfu frekari upplýsingar um ánetjun frá sjónarhóli sjómanna. Í þessum hluta voru hnúfubakar oftast nefndir og loðnunót var algengasta veiðarfærið varðandi ánetjun. Skemmdir á veiðarfærum og annað tjón sjómanna vegna árekstra hvala við veiðarfæri gat numið allt að 55 milljónum króna samkvæmt þessum skýrslum. Þessi vinna leiddi af sér fyrstu kerfisbundnu mælinguna og tölfræðilegan samanburð á vanhöldum í skráningu hvala í afladagbækur, samanborið við skráningar eftirlitsmanna. Þetta heildarmat fiskveiða í einstökum löndum sýnir viðmiðunargögn sem bætt geta skyldubundnar upplýsingar um meðafla, til vísindalegra nota. Að auki leiddi ég fram fyrstu vísindalegu sannanir þess að ánetjun hnúfubaka er reglubundið fyrirbæri í íslenskum fiskveiðum sem getur haft alvarleg áhrif bæði á hvalina og fiskveiðarnar. Rannsóknirnar leiddu einnig til fyrstu vísbendinga um að hljóðfælur geti verið gagnlegar við að minnka líkur á ánetjun hnúfubaka á fæðuslóð. Tilraunahljóðsendingarnar leiddu í ljós að fæðunám við yfirborð er nýtanlegt sem svarbreyta, en niðurstöður tilraunar með herpinót in-situ gáfu til kynna að hnúfubakar kunni að hafa góða stefnuheyrn sem hægt er að rannsaka í gegnum tilraunir með hljóðfælu.
