dc.description.abstract |
Markmið: Meginmarkmið þessa doktorsverkefnis var að kanna tíðni
grindarbotnseinkenna og vanlíðunar sem þau valda frumbyrjum á fyrstu
mánuðum eftir fæðingu, ásamt því að rannsaka hvort tengsl findust milli
grindarbotnseinkennanna og fæðingartengdra þátta. Annað meginmarkmið
var að kanna áhrif snemmbærrar grindarbotnsþjálfunar, sem stýrt var af
sjúkraþjálfara, í hópi frumbyrja með einkenni frá grindarbotni. Þriðja markmið
var að kanna áhrif íþróttaiðkunar fyrir fæðingu hjá afreksíþróttakonum á
fæðingarútkomu fyrstu fæðingar. Þrjár vísindagreinar sem byggðar voru á
þremur rannsóknum eru hluti af þessari ritgerð. Sértæk markmið voru:
Rannsókn I: Að kanna tíðni grindarbotnseinkenna og vanlíðunar sem
tengdist einkennunum hjá norður-evrópskum frumbyrjum 6-10 vikum eftir
fæðingu og bera saman fæðingu um fæðingarveg og með keisaraskurði.
Rannsókn II: Að kanna áhrif einstaklingsmiðaðrar grindarbotnsþjálfunar,
sem sjúkraþjálfari leiðir á fyrstu mánuðum eftir fæðingu, á þvag- og
endaþarmsleka og þá vanlíðan sem slík einkenni valda hjá frumbyrjum. Áhrif
slíkrar þjálfunar á styrk og vöðvaúthald í grindarbotni var einnig metin.
Rannsókn III: Að kanna fæðingarútkomu, þar á meðal tíðni
bráðakeisaraskurða, lengdar fyrsta og annars stigs fæðingar og alvarlegra
spangarrifa hjá frumbyrjum sem voru annaðhvort afreksíþróttakonur eða
konur sem ekki æfðu íþróttir.
Aðferðir: Rannsókn I var þversniðsrannsókn með 721 manns úrtaki
frumbyrja sem fæddu einbura á höfuðborgarsvæðinu Reykjavík. Frá apríl
2015 til mars 2017 svöruðu þátttakendur rafrænum spurningalista heima 6-10
vikum eftir fæðingu. Upplýsingum um þvag- og endaþarmsleka, sig
grindarholslíffæra og vandkvæðum tengd kynlífi ásamt tengdri vanlíðan var
safnað og borið saman við gögn frá íslensku fæðingarskráningunni.
Meginútkomubreytur voru framangreind grindarbotnseinkenni eftir fæðingu og
tengd vanlíðan. Rannsókn II var slembi-samanburðarrannsókn til að kanna
áhrif grindarbotnsþjálfunar, sem leidd var af sjúkraþjálfara, á tíðni þvag- og
endaþarmsleka (aðal-útkomubreytur). Mæliaðilinn var blindaður á
rannsóknahópana. Vanlíðan tengd raunverulegum einkennum, ásamt mati á
styrk og úthaldi vöðva í grindarbotni voru flokkaðar sem aðrar útkomubreytur.
Frá árinu 2016 til 2017 voru svör kvenna sem tóku þátt í Rannsókn I athuguð
til að finna konur sem uppfylltu skilyrði til þátttöku. Þetta var gert um leið og
konur skiluðu svörunum 6-10 vikum eftir fyrstu fæðingu. Níutíu og fimm
konum sem töldust vera með þvagleka samkvæmt svörun spurningalistans
var boðið að taka þátt. Af þeim þáðu 84 boðið. Samtals var 41 konu
slembiraðað í íhlutunarhóp og 43 í samanburðarhóp. Þrjár og ein kona hættu
þátttöku úr þessum tveim hópum. Íhlutunin, sem hófst um 9 vikum eftir
fæðingu, samanstóð af 12 vikulegum tímum með sjúkraþjálfara. Eftir það
voru útkomubreytur metnar ( 6 mánuðum eftir fæðingu). Viðbótar-eftirfylgni
var framkvæmd um 12 mánuðum eftir fæðingu. Samanburðarhópurinn fékk
engar sértækar leiðbeiningar eftir upphaflegu skoðunina. Rannsókn III var
afturskyggn tilfella-viðmiðuð rannsókn þar sem fæðingarútkoma fyrstu
fæðingar afreksíþróttakvenna var borin saman við útkomu kvenna sem ekki
æfðu íþróttir. Íþróttakonurnar voru flokkaðar samkvæmt há-þungaberandi og
lág-þungaberandi íþróttagreinum. Íþróttakonurnar höfði fyrir fyrstu fæðingu
keppt með landsliðum eða tekið þátt í keppnum á alþjóðlegum vettvangi eða
verið í sambærilegri stöðu í sinni íþróttagrein. Samtals tóku 248 konur þátt,
89 voru í há-þungaberandi og 41 í lág-þungaberandi íþróttum og 118 konur í
samanburðahópi. Einennum kvenna sem skiptu máli fyrir rannsóknina ásamt
svörum um tíðni íþróttaiðkunar í að minnsta kosti þrjú ár fyrir fyrstu
meðgöngu og upplýsingum um almenna hreyfingu þeirra var safnað með
spurningalista sem sendur var með tölvupósti. Upplýsingar fengust frá
íslensku fæðingarskráningunni um tiltekin atriði varðandi fyrstu fæðingu allra
þeirra kvenna sem tóku þátt í rannsóknunum.
Niðurstöður: Í Rannsókn I var tíðni þvagleka 48% og tíðni endaþarmsleka
60%, auk þess sem 27% og 56% þátttakenda þjáðust af vanlíðan sökum
þessa í viðkomandi hópum. Sigeinkenni grindarholslíffæra fundust hjá 29%
kvenna og af öllum þátttakendum sögðust 13% glíma við vanlíðan vegna
þess. Fimmtíu og fimm prósent kvennanna sögðust vera kynferðislega virkar,
af þeim greindu 66% frá sársauka við samfarir. Af öllum þátttakendum
sögðust 48% upplifa vanlíðan vegna kynlífstengdra atriða. Þvagleki með
undirflokkum og sig á líffærum grindarhols var algengari hjá konum sem
fæddu um fæðingarveg borið saman við keisaraskurð, en ekki fannst
marktækur munur þegar um endaþarmsleka og sársauka við samfarir var að
ræða. Að vera í offituflokki, borið saman við eðlilega þyngd (LÞS<25kg/m2)
var tengt aukinni hættu á þvagleka hjá konum sem fæddu um fæðingarveg
(LH 1.94; 95% ÖB 1.20-3.14). Fyrir konur sem fæddu um fæðingarveg var
fæðingarþyngd yfir 50. hlutfallsmarki einnig áhættuþáttur fyrir bráðaþvagleka
(LH 1.53; 95% ÖB; 1.05-2.21). Auk þess var spangarskurður tengdur auknum
líkum á endaþarmsleka fyrir sama hóp kvenna (LH 2.19; 95% ÖB; 1.30-3.67).
Engin tengsl fundust milli einkenna móður eða einstakra fæðingarbreyta við
grindarbotnseinkenni hjá konum sem fæddu með keisaraskurði. Í Rannsókn II
var þvagleki marktækt minni í lok meðferðar hjá íhlutunarhóp, með 21 konu
(57%) enn með einkenni borið saman við 31 (82%) í samanburðarhópi
(p=0,33). Einnig var þvagleka-tengd vanlíðan minni í íhlutunarhópnum, með
10 konur (27%) sem enn fundu fyrir slíku borið saman við 23 (60%) í
samanburðarhópnum (p=0,005). Endaþarmsleki minnkaði ekki við
grindarbotnsþjálfunina og var ekki marktækur munur á hópunum við lok
meðferðar (p=0,33). Ekki fannst heldur munur á vanlíðan sem tengdist
endaþarmsleka við lok meðferðar (p=0,82). Meðaltalsmunur hópanna á
styrkbreytingum grindarbotnsvöðva var 5 hPa4 (95% ÖB 2-8; p=0,003), og
varðandi úthaldsbreytingar var munurinn 50 hPa/sek (95% ÖB 23-77;
p=0,001), hvort tveggja íhlutunarhópnum í vil. Meðaltalsmunur hópanna á
styrkbreytingum hringvöðva endaþarms var 10 hPa (95% ÖB 2-18; p=0,01).
Úthaldsbreytingin var 95 hPa/sek (95% ÖB 16-173; p=0,02), hvor tveggja
íhlutunarhópnum í vil. Við eftirfylgni 12 mánuðum eftir fæðingu var ekki
munur milli hópa á tíðni þvag- eða endaþarmsleka né tengdri vanlíðan. Styrkog
úthaldsmunur bæði grindarbotnsvöðva og hringvöðva endaþarms
íhlutunarhópnum í vil, var enn til staðar. Í Rannsókn III fannst enginn munur
milli hópa á tíðni bráðakeisaraskurðar né lengdar á fyrsta og öðru stigi
fæðingar. Tíðni þriðju og fjórðu gráðu spangarrifa var marktækt hærri (23,7%)
hjá konum sem æfðu lág-þungaberandi íþróttir borið saman við háþungaberandi
(5,1%, p=0,01). Enginn munur fannst þegar hvor
íþróttahópurinn um sig var borinn saman við samanburðarhóp (12%, p=0,09
fyrir lág-þungaberandi og p=0,12 fyrir há-þungaberandi íþróttahópinn). Tíðni
íþóttaiðkunar fyrir- og á meðgöngu, aldur móður eða LÞS fyrir fæðingu hafði
ekki áhrif á útkomu og gang fæðingar.
Ályktanir: Einkenni frá grindarbotni og vanlíðan sem tengdist þeim var
algeng hjá frumbyrjum á fyrstu vikum eftir fæðingu. Ekki ætti að líta fram hjá
þessu né þeim áhrifum sem grindarbotnsveikleiki hefur á konur. Hjá hópi
kvenna með einkenni frá grindarbotni dró grindarbotnsþjálfun úr þvagleka og
tengdri vanlíðan 6 mánuðum eftir fæðingu auk þess að bæta styrk og
úthaldsgetu vöðva í grindarbotni. Endaþarmsleki minnkaði hins vegar ekki við
íhlutunina. Þegar skoðaður var hópur kvenna með tilliti til líkamsþjálfunar fyrir
fyrstu fæðingu, fannst ekkert samband mikillar íþróttaiðkunar á afreksstigi og
verri útkomu fæðingar þegar metin var lengd fyrsta og annars stigs fæðingar,
tíðni bráðakeisaraskurða og alvarlegar spangarrifur. Margar konur glíma við
tiltölulega mild einkenni frá grindarbotni eftir fæðingu, einkenni sem eru líkleg
til að minnka á fyrsta árinu eftir barnsburð. Bera þarf kennsl á þann hóp
kvenna sem á við alvarleg grindarbotnseinkenni og vanlíðan að stríða þar
sem þær eru líklegar til að hafa gagn af sérmiðaðri sjúkraþjálfun. |