Dust is an important component of the earth-atmosphere system, affecting amongst other things air quality, vegetation, infrastructure, animal and human health. Iceland produces a large amount of dust, with dust storms reported frequently especially along the South Coast and in the Highlands. Nearly 20% of the country is classified as a desert with a highly erodible surface coupled with frequent windy conditions from synoptic and mesoscale weather systems which favors dust storms to occur. In addition, new material is constantly being created through glacial, fluvial, and aeolian erosion processes, as well as input of volcanic ash from volcanic eruptions. Due to the volcanic nature of Iceland, most of the material that can be suspended regularly in the atmosphere is of volcanic origin, changing critical properties of the dust relative to other major dust source regions outside of Iceland. Fresh ash, a young component of Icelandic dust, can have different properties than more aged dust particles. The different properties of fresh and aged Icelandic dust, and dust from outside of Iceland changes the parameters used for the measuring, modeling, and forecasting of dust. Fresh volcanic ash can be distinguished from aged dust particles in the lab by observing particle shapes and surface textures. Observations of dust transport, for example by satellite imagery and by weather observers, can help identify if a dust storm originated from a source area rich in young ash or more aged dust. In situ particle counting instrumentation in conjunction with meteorological measurements as well as numerical models can be used to determine when a large dust event has occurred.
Synergistic use of these techniques is used to show that fresh ash provided by volcanic eruptions have a smaller impact on the number of dust events than previously assumed. Only volcanic eruptions with a Volcanic Explosive Index of 3 or greater, occurring outside of the winter season, increase the number of dust events in Iceland above the background numbers. This increase in dust events lasts typically on the scale of months, not years as previously thought. Fresh volcanic ash can be resuspended months after an eruption, but this typically occurs during dust events when more aged material is also being suspended, and therefore is not increasing the number of dust events. The conditions for dust events are very dependent on wind speed and topographical features, as a small shift in direction can dramatically change the amount of material being suspended. Precipitation and high humidity effect the strength of a dust or resuspension event, but not as much as they do in dusty areas outside of Iceland. Both aged dust and fresh volcanic ash particles have distinctive volcanic morphologies when they are greater than 20 µm in diameter. Aged dust and fresh ash particles smaller than 20 µm have a more crystalline like structure, predominantly made of blocks and plates, similar to dust from other major sources in the world. Additionally, distinguishing the surface material and ash is not possible by physical characteristics alone. The lower density of Icelandic dust compared with dust from other parts of the world allows Icelandic material to be more easily suspended and transported when compared to denser particles. For particles > 20 µm their shape and porosity has a major impact on the extent of their transport.
Ryk er mikilvægur þáttur í samspili yfirborðs og lofthjúps og hefur meðal annars áhrif á
loftgæði, innviði, og heilsu manna og dýra. Ísland leggur mikið til ryks á háum
breiddargráðum og er sandfok (öskufok, moldrok eða sandbylur) algengt á Íslandi, þá helst
við suðurströndina og á miðhálendinu. Sandfok á sér stað vegna þess að um 20% af
yfirborði Íslands er flokkað sem eyðimörk (öræfi) með yfirborð sem veðrast auðveldlega
og tíðs hvassviðris vegna lægða og strengja sem myndast vegna landslags. Einnig er nýtt
efni sífellt að myndast vegna jökla-, áa-, og vindrofs ferla og ösku frá eldgosum. Vegna
þess hve eldvirkt Ísland er, á megnið af efninu sem þyrlast upp í andrúmsloftið uppruna í
eldgosum, sem er ástæða þess að sandfok á Ísland er sérstakt. Nýlega aska og eldri ryk
agnir á Íslandi og frá örðrum svæðum geta haft mismunandi eiginleika og áhrif á bæði
umhverfið og heilsu, því er mikilvægt að geta gert greinamun á milli þessara efna. Þessi
munur hefur einnig áhrif á það hvaða eiginleikar eru notaðir mælingar og líkanreikninga.
Athuganir á fokatburðum, til dæmis með gervitunglamyndum og frá mönnuðum
veðurstöðvum, geta nýst til að segja til um hvort upptakasvæðið er nýleg aska eða eldra
ryk. Agnateljarar (Optical Particle Counter) ásamt veðurathugunum, auk líkanreikninga,
má nota til að ákvarða hvenær stór atburður hefur átt sér stað.
Með því að nota gögn frá athugunum í felti, veðurupplýsingum og öðrum gögnum fannst
að eldgos hafa mun minni áhrif á ryk umhverfið á Íslandi en upphaflega var talið. Aðeins
stór eldgos (Volcanic Explosive Index, VEI, 3 eða hærri) sem eiga sér stað utan
vetrartímans hafa sjáanleg áhrif á fjölda sandfoks atburða sem eiga sér stað á Íslandi.
Hinsvegar vara áhrifin aðeins í mánuði ekki ár. Eigi að síður, getur askan þyrlast upp
mánuðum eftir að eldgosi lauk, en yfirleitt gerist það með öðru fokefni og eykur því ekki
tíðni fokatburða. Hvenær fok á sér stað veltur á vindhraða og landslagi, þar sem
smávægilegur breytingar á vindátt geta valdið mikilli breytingu á magni efnis sem þyrlast
upp. Úrkoma og rakastig hafa áhrif á stærð fokatburða, en þó minna en á öðrum svæðum
heimsins. Greinileg ummerki um uppruna í eldgosum sjást á ögnum stærri en 20 µm. Agnir
smærri en 20 µm eru hinsvegar líkari ögnum frá öðrum upptakasvæðum. Ekki er hægt að
greina í sundur ösku og eldra ryk eingöngu á útliti agnanna. Íslenskt ryk hefur lægri
eðlismassa en agnir frá öðrum upptakasvæðum heimsins og því er auðveldara að þyrla
þeim upp. Lögun og gropa agna stærri en 20 µm hefur mikil áhrif á hversu langt þær berast
í lofti.
