Samfélagslegt hlutverk háskóla : Kostun í íslenskum háskólum

Abstract

Samfélagið er helsti hagsmunaaðili háskóla sem hefur það meginhlutverk að sinna kennslu og rannsóknum. Akademískt frelsi (e. academic freedom) er lykilatriði í starfi háskóla en í því felst frelsi háskólakennara til að kenna og rannsaka. Á liðnum áratugum hefur hinu akademíska frelsi hins vegar verið ögrað af hálfu hagkerfisins og atvinnulífsins og í uppgjöri eftir efnahagshrunið 2008 þóttu háskólarnir hafa verið of handgengnir atvinnulífi og stjórnvöldum. Í þessari rannsókn er kastljósinu beint að samfélagslegu hlutverki háskóla (e. public role of universities), einkum afstöðu akademískra starfsmanna og sérfræðinga í háskólum til akademísks frelsis og kostunar (e. sponsorship) kennslu og rannsókna. Leitað var viðhorfa akademískra starfsmanna og sérfræðinga íslenskra háskóla til mismunandi fjármögnunar á kennslu og rannsóknum. Meðal niðurstaðna er að tæpur þriðjungur starfsmanna höfðu unnið að rannsóknum kostuðum af fyrirtækjum eða einkaaðilum á 3ja ára tímabili. Meirihluti svarenda var mótfallinn því að rannsóknir háskólamanna væru fjármagnaðar með styrkjum frá fyrirtækjum og tæpur helmingur að fjármögnun kæmi frá samkeppnissjóðum. Svarendur á sviði félags-, mennta-, hugvísinda og lista reynast mun líklegri en svarendur af öðrum vísindasviðum til að hafa áhyggjur af því að kostun af einkaaðilum ógni hlutlægni rannsókna. Svarendur sem tilheyra einkareknum háskóla eða stofnun með sjálfstæðan fjárhag reynast líklegri til að hafa unnið að rannsóknum sem kostaðar eru af fyrirtækjum eða einkaaðilum en svarendur sem tilheyra ríkisreknum háskóla eða rannsóknastofnun á fjárlögum. Reynast þeir fyrrnefndu mun hallari undir samkeppnissjóðina en þeir síðarnefndu og marktækt opnari fyrir fjármögnun frá fyrirtækjum.

Society is the chief stakeholder in universities. Their main roles are teaching and research, and academic freedom in teaching and research is key to their function. In recent decades, academic freedom has been threatened by the economic system and industry, and in the aftermath of the economic collapse of 2008 universities were said to have been too servile towards industry and government. This study focuses on the public role of universities by considering the attitudes of academic staff and university specialists towards academic freedom and the sponsorship of teaching and research. A survey among this group in Icelandic universities looked at attitudes towards different ways of financing teaching and research. The survey found that just under one third of respondents had worked on privately sponsored research in the last three years. The majority of respondents was opposed to financing university research through grants from companies and just under half was opposed to financing through competitive funds. Respondents in social sciences, education, humanities and arts turned out to be much more likely than other respondents to be concerned about threats from private sponsoring on the objectivity of research. Respondents from private universities or self-financed institutions turn out to be more likely to have worked on privately sponsored research than respondents who work at public universities or state-run research institutes. The former also turn out to be much more supportive of financing research through competitive funds and significantly more open towards private sponsorship.