Hátign kemur til hjálpar. Heilagleikahugtakið í Jesaja 40–55 í ljósi notkunar þess í eldri hlutum ritsins

Abstract

Í þessari grein er heilagleikahugtak Gamla testamentisins (qados/qodes) kannað í ljósi gamal-gróinnar kenningar um myndunarsögu Jesajaritsins þar sem gert er ráð fyrir miklum aldurs-mun á mismunandi hlutum þess. Er í því sambandi, og til einföldunar, gjarnan talað um Jesaja fyrsta (uppistaðan í k. 1–39), Jesaja annan (k. 40–55) og Jesaja þriðja (k. 56–66). Á síðari árum hefur þessi hefðbundna skipting að nokkru vikið fyrir annars konar áherslum í rannsóknum Jesajaritsins, svo sem hinni „kanónísku“ rannsóknaraðferð þar sem megin-áhersla er lögð á samhengi hins endanlega texta. Heilagleikahugtakið gegnir þýðingarmiklu hlutverki í Jesajaritinu og er frásögnin af köllun Jesaja í k. 6.1–8 þekktasta dæmið þar um með sinni kunnu þrítekningu hugtaksins: „Heilagur, heilagur, heilagur er Drottinn allsherjar“ (v. 3). Í þessari grein er heilagleikahugtakið notað til að styðja við þá kenningu að uppistaðan í k. 1–39 eigi sér sannarlega annað og frábrugðið sögulegt og guðfræðilegt baksvið en k. 40–55 sem falli mjög vel að tímabili hinnar babýlónsku útlegðar (kringum 540 f. Kr.). Á síðari árum hefur heilagleikahugtakið þvert á móti gjarnan, t.d. í áðurnefndri kanónískri aðferð, verið notað til að leggja áherslu á það sem er sameiginlegt fyrir Jesajaritið í heild. Í rannsókninni hér var að nokkru stuðst við aldargamla og víðfræga kenningu Rudolfs Ottos (1917) um tvær hliðar heilagleikans; annars vegar hina heillandi hlið (fascinans) og hins vegar hina óttalegu hlið (tremendum). Það kemur á daginn að heilagleikinn birtist með mjög ólíkum hætti í lykiltextum fyrsta hlutans (k. 1–39) samanborið við notkunina í öðrum hlutanum (k. 40–55). Í fyrrnefnda hlutanum er hugtakið fyrst og síðast í samhengi dóms og ákæru, en í k. 40–55 er hugtakið þvert á móti hluti af boðskap huggunar og fagnaðarerindis. Í greininni er m.a. bent á hve sláandi það er hve heilagleikahugtakið (qados/qodes) stendur oft í hugsanarími við hið þýðingarmikla goel-hugtak („endurlausnari, frelsari“) sem gegnir einmitt mjög mikilvægu hlutverki í k. 40–55, sem gjarnan hafa verið kenndir við fagnaðarerindi.

The concept of the holiness (qados/qodes) plays an important role within the Book of Isaiah as the text of Isaiah‘s vision/call in ch. 6.1–8 is the best known example. In this article the holiness concept is used to support the thesis that the main corpus of Isaiah 1–39 has different historical and theological background than Isaiah 40–55. In recent research the concept of qados/qodes has on the contrary often been used to support a canonical approach to the book of Isaiah by pointing out that the term The Holy One in Israel is common to the different parts of the book. However, in the present study, the classical difference within the holiness concept between the tremendum (dread) and the fascinans (fascination), originated with Rudolf Otto’s famous study (1917), is used to show that the holiness concept is used in very different ways within different parts of the book. It is shown how strongly it stands in the service of the evangelium in Isa. 40–55 whereas in key texts in Isa. 1–39 it is part of the message of judgment. Among other things it is pointed out how often the qados/qodes concept stands in parallelism with the important goel-concept (“redeemer”) in Isaiah 40–55.