Hvernig ber að skilja sjálfræði?

Abstract

Á undanförnum áratugum hafa mannréttindi og jafn réttur allra hópa til þeirra gæða sem samfélagið hefur upp á að bjóða öðlast æ þýðingarmeiri sess. Samningur Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks er dæmi um þessa þróun. Fullorðið fólk með fötlun þarf oft að glíma við þá staðalímynd að það sé „eilíf börn“ sem neita megi um þátttöku í samfélaginu. Er samningurinn einmitt settur fram til að styrkja fólk í þeirri baráttu. Sjálfræði er eitt þeirra siðferðilegu gilda sem samningurinn byggist á. Við lögfestingu samningsins á Íslandi þarf að útfæra sjálfræði fatlaðs fólks í íslenskum lögum. Við þá vinnu er mikilvægt að skilningur á hugtakinu sé skýr. Í þessari grein verða ólíkar skilgreiningar á sjálfræðishugtakinu skoðaðar til að fá dýpri mynd af merkingu þess. Skoðað verður hvernig sjálfræði birtist í Samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks og hver ætla megi að sé merking hugtaksins í samningnum. Markmið greiningarinnar er jafnframt að sjá hvernig hugmyndin um sjálfræði nýtist sem best í umræðu um mannréttindi og jafnrétti jaðarhópa í samfélaginu.

In recent decades the emphasis on human rights and equal access to social goods has been increasing. The adoption of The Convention on the Rights of Persons with Disabilities is an example of this development. Often people with disabilities have to deal with the stereotypical view that they are “eternal children”, which restricts their participation in society. The aim of the Convention is to acknowledge their rights and counteract these views. Personal autonomy is an important moral value in this discussion, so in the process of structuring new legislation in Iceland based on the Convention it is necessary to have a clear understanding of the meaning of the concept of autonomy. In this article the author introduces different concepts of personal autonomy to facilitate a better insight into its complex meaning. Furthermore, the notion of personal autonomy in the Convention itself will be analyzed and its meaning discussed. The aim of this article is to determine which interpretation of the concept of personal autonomy can best serve to analyze and enhance human rights and equality among marginalized groups in society. The author is associate professor in applied ethics at the Faculty of Sport, Leisure Studies and Social Education, School of Education, University of Iceland.