Stríð gegn konum: Kata og nauðgunarmenning

Abstract

Fjallað er um skáldsöguna Kötu eftir Steinar Braga og í fyrstu eru greinafræðilegar eigindir skáldsögunnar dregnar fram og hún sett í samhengi við þá tegund samtímalegra glæpasagna er setja samfélagsrýni á oddinn. Bent er þó á að skáldsagan gangi lengra í samfélagsrýni sinni en venjan er í tilviki greinabókmennta og sé raunar svo róttæk að lesa megi boðskap hennar sem altæka gagnrýni á samfélagsskipan samtímans. Boðskapur verksins er settur í samhengi við orðræðu annarrar bylgju femínisma, þar sem hreyfingar komu fram er ýmist íhuguðu vopnaða andspyrnu gegn feðraveldinu eða gripu bókstaflega til ofbeldis. Litið er til hugmynda franska heimspekingsins Louis Althussers um hugmyndafræðileg og kúgandi stjórntæki og virkni hugtakanna er yfirfærð úr stéttabaráttunni yfir í kynjabaráttuna. Í framhaldinu eru hugtökin notuð til að greina hvernig stjórntækin eru sýnileg bæði í menningu samtímans og hvernig lesa má andóf skáldsögunnar í samhengi við samfélagsgreiningu og hugmyndafræðirýni Althussers. Er þar horft til þess hvernig rómantísk hugsýn bókmennta kallast á við önnur hugmyndafræðileg stjórntæki í samfélaginu og jafnframt hvernig kúgandi stjórntæki birtast í skáldsögunni. Að lokum er gætt að viðtökum verksins og spurt hvaða þýðingu það hafi að karlmaður skrifi um „kvenlægt“ neyðarástand.

The article initially addresses the novel Kata by Steinar Bragi in the context of genre and asks to what extent it aligns itself with the crime novel, in particular the more recent brand of the crime novel wherein social issues are placed at the forefront. The point is made that Kata diverges in some important respects from even the most radical of critiques found within the parameters of the crime genre, in that it suspends the very concepts that usually ground such narratives (justice, right, and crime) and comes to the conclusion that the widespread social acceptance of violence against women delegitimizes the entire edifice of Western thinking on social justice. It is here that the article looks towards Louis Althusser’s theorization of ideological and oppressive state apparatuses, while shifting their object from the class struggle to gender relations. Althusser’s concepts are employed to shed light on the ideology that supports and enables violence against women in contemporary societies, and how the reverse of the oppressive function of the state, that is, state leniency and disinterest in prosecuting sex crimes, or creating the environment in which they are unlikely to be reported, are taken up in the novel, thematized, and in turn, fuel the rage of the protagonist. Finally, a question is raised as to the signific-ance of the fact that a novel about female rage and disempowerment is written by a male author.