Gleðimenn, gleðimeyjar og Gleðikvennafélag Vallahrepps: Um sögu nokkurra gleði-orða og enduheimt orðsins gleðikona

Abstract

Í greininni er fjallað um sögu nafnorðanna gleðimaður, sem þekkt er úr íslensku máli að fornu og nýju, og gleðikona sem birtist fyrst í heimild frá 18. öld. Auk þess er sagt frá fleiri samsettum orðum með gleði- sem fyrri lið sem hafa verið notuð um karla og konur. Merking þessara orða og notkun er borin saman til þess að kanna hvort orðin um karla séu almennt hlutlausrar merkingar (‘fjörugur maður, samkvæmismaður’) en orðin um konur hafi neikvæða merkingu (‘lauslætisdrós, vændiskona’). Rætt er um eðli þeirra málbreytinga sem gleði-orðin hafa orðið fyrir, m.a. að hve miklu leyti lántaka úr erlendu máli hafi komið við sögu. Flokkun Lars-Gunnars Andersson á svokölluðum „ljótleika“ orða er notuð til að skilgreina merkingarbreytingar nánar. Einnig er vikið að viðleitni íslenskra kvenna á undanförnum áratugum til að endurheimta orðið gleðikona, þ.e. lífga við merkinguna ‘fjörug kona, kona gefin fyrir gleðskap’ sem heita mátti gleymd.

This paper discusses the history of the nouns gleðimaður, which is known from Old as well as Modern icelandic, and gleðikona which first occurs in an 18th-century source. Other nominal compounds for men and women that have gleði- as their first member are also introduced. The meaning of these words is compared, as is their usage, in order to test the claim that the words for men normally have a neutral meaning (‘cheerful man, party animal’) but the words for women have a pejorative meaning (‘hussy, prostitute’). The nature of the changes in the history of the gleði-compounds is also discussed, e.g., to what extent borrowing from a foreign language has taken place. Lars-Gunnar Andersson’s categorization of the so-called “ugliness” of words is used for a more detailed definition of the semantic changes. Finally, we touch on the wish to reclaim the word gleðikona that has been observed in the last decades, i.e., to revive the practically forgotten meaning ‘cheerful woman, female party animal’.