This doctoral research examines children’s rights during the COVID-19 pandemic through an interdisciplinary lens that combines medical anthropology and social paediatrics, as well as insights from childhood studies and anthropology of children. By drawing on medical anthropology’s focus on lived experiences and cultural contexts, alongside social paediatrics’ holistic approach to child health, rights and wellbeing, the dissertation analyses how children’s rights were safeguarded and represented in global research and policy frameworks. Through this dual theoretical approach, the research further explores how children in Iceland actively navigated and interpreted public health interventions within their specific cultural context, revealing how children’s understanding was influenced by the complex interplay between global policies and local implementation.
First, the dissertation analyses systemic gaps in children’s representation within international pandemic responses. It then examines how these global policy approaches manifested in Iceland, investigating how children in the country actively navigated the resulting social changes and public health interventions. By analysing the narratives of resilience and agency, the study highlights gaps in the protection and realisation of children’s rights as defined by the United Nations Convention on the Rights of the Child (UNCRC), offering insights into how global frameworks translate into local lived realities.
The research methodology employs patchwork ethnography, enabling flexible and diverse methods of data collection. Consequently, the study comprises four papers, each utilising a distinct approach: The first paper maps children’s status and visibility in international research. The second paper synthesises and analyses responses from international children’s rights experts regarding the status and visibility of children’s rights in global emergency governmental measures, concerning the UNCRC. The third paper rests on open data collection by the Ombudsman for Children in Iceland, where children 6–16 years were invited to share their pandemic experiences in various ways. The fourth paper draws mainly on participant observation and interviews with young people aged 12–18 years.
The research findings draw on rights-based insights and inductive analysis, building on collaborative work with two key groups: children protected under the UNCRC treaty and an international network of peer researchers and child-rights advocates. This integration of diverse perspectives reveals that despite being marginalised in public health policymaking, children demonstrated remarkable agency, resilience, and creativity. Applying Spray’s framework, the latter two papers based on data from Iceland examine different dimensions of children's agency during the pandemic: Paper III analyses children’s creative expressions and understanding of collective responsibility, while Paper IV explores how adolescents navigated social relationships through trust, creativity, and digital engagement. Their attitudes towards governmental measures were critical, demonstrating both resistance and compliance while showing conscious decision-making.
The dissertation advocates for increased involvement of children and young people in decision-making processes affecting their rights, with particular reference to the UNCRC. Furthermore, it calls for a child-centred approach in public health policymaking, recognising children and adolescents as active agents who should be supported and empowered.
Doktorsrannsóknin skoðar réttindi barna á tímum COVID-19 heimsfaraldursins með
þverfaglegri nálgun heilsumannfræði og félagslækninga barna (enska: social paediatrics) en
er samtímis undir áhrifum barnafræða (enska: childhood studies) og mannfræði barna. Með
rætur í heilsumannfræði, sem leggur áherslu á reynslu og menningarlega umgjörð hennar,
ásamt heildrænni nálgun félagslækninga barna á heilsu, réttindi og vellíðan þeirra, greinir
rannsóknin hvernig réttindi barna voru virt í alþjóðlegum rannsóknum og stefnumótun í
heimsfaraldrinum. Á grunni þessara kenningarlegu nálgana skoðar rannsóknin jafnframt
hvernig börn á Íslandi tókust á við og skildu sóttvarnaraðgerðir stjórnvalda í sínu nánasta
umhverfi og hvernig sá skilningur mótaðist af samtvinnun hnattrænnar og staðbundinnar
stefnumótunar.
Rannsóknin greinir kerfislægan skort á sýnileika barna í alþjóðlegum rannsóknum og
sóttvarnaraðgerðum. Því næst skoðar hún birtingarmyndir þess á Íslandi með því að greina
hvernig börn tókust á við samfélagslegar breytingar í kjölfar faraldursins og
sóttvarnaraðgerðir stjórnvalda. Greining frásagna af félagslegri seiglu og gerendahæfni leiðir
í ljós glufur í vernd barna og að þau í reynd njóti þeirra réttinda sem þeir ber samkvæmt
Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Rannsóknin gefur því innsýn í birtingarmyndir á
framkvæmd hnattrænna aðgerða í nærumhverfi íslenskra barna.
Aðferðafræði rannsóknarinnar byggir á samsettri etnógrafískri nálgun (enska: patchwork
ethnography) sem felur í sér sveigjanlega og fjölbreytta gagnaöflun. Rannsóknin
samanstendur af fjórum tímaritsgreinum sem hver um sig beitir tiltekinni nálgun á
viðfangsefnið: Fyrsta greinin kortleggur stöðu og sýnileika barna í alþjóðlegum
rannsóknum. Önnur greinin tekur saman og greinir svör alþjóðlegra sérfræðinga í
réttindum barna um stöðu barna í heimsfaraldrinum og hvort réttindi barna voru höfð til
hliðsjónar í neyðaraðgerðum stjórnvalda víða um heim. Þriðja greinin er unnin í samstarfi
við Umboðsmann barna sem bauð 6–16 ára börnum að deila reynslu sinni af
heimsfaraldrinum á margvíslegan hátt. Fjórða greinin byggir á viðtölum og
þátttökurannsókn á Íslandi með ungmennum á aldrinum 12–18 ára.
Niðurstöður rannsóknarinnar byggja á réttindamiðaðri nálgun og aðleiddri röksemdarfærslu
á grunni vinnu með tveimur lykilhópum, það er börnum sem njóta verndar Barnasáttmála
Sameinuðu þjóðanna og alþjóðlegum hópi samrannsakenda og fræðimanna í
réttindamiðaðri nálgun í vinnu með börnum. Þessi samtvinnun fjölbreyttra sjónarhorna
leiðir í ljós að þrátt fyrir jaðarsetningu barna í stefnumótun lýðheilsumála sýndu þau
umtalsverða gerendahæfni, seiglu og sköpunarkraft til að fást við faraldurinn og þær
ii
aðgerðir sem settar voru á til að vinna gegn útbreiðslu hans. Með beitingu kenningar Spray
um stöðu barna við mótun lýðheilsustefnu, draga seinni greinarnar tvær, sem byggja á
gögnum frá Íslandi, fram mismunandi birtingarmyndir á gerendahæfni barna í faraldrinum.
Sú fyrri greinir myndræna tjáningu og skilning barna á samfélagslegri ábyrgð en sú seinni
rýnir í hvernig unglingar tókust á við félagleg tengsl gegnum traust, sköpunargleði og
tengslamyndun á rafrænum miðlum. Viðhorf barna í garð aðgerða stjórnvalda var
gagnrýnið og viðbrögð þeirra einkenndust ýmist af andófi eða fylgni við tilmæli stjórnvalda
og byggðust á yfirvegaðri ákvarðanatöku.
Ritgerðin leggur til aukna aðkomu barna og unglinga að ákvarðanatöku sem snertir réttindi
þeirra, með sérstakri hliðsjón af Barnasáttmálanum. Jafnframt er hvatt til barnamiðaðrar
nálgunar í stefnumótun lýðheilsumála þar sem börn og unglingar eru viðurkennd sem virkir
gerendur sem ber að styðja og efla.
Læst til 30.04.2030