Hypopituitarism (HP) can occur following mild traumatic brain injury (mTBI) with an estimated a prevalence of 13 – 48%. As HP can be treated with hormonal replacement therapy and symptoms of HP may overlap with symptoms of mTBI, HP represents a potentially treatable cause of mTBI symptoms. Women remain an understudied population with regards to HP following mTBI even though the incidence of mTBI appears to be greater and recovery time longer in women compared to men. Thus, studies on the effects of mTBI in female samples are highly needed. The aim of this thesis was to identify female athletes needing further endocrinological evaluation for possible pituitary dysfunction (PD), including both HP and hyperprolactinemia (HPRL), following mTBI, find the prevalence of PD following mTBI in female athletes, identify possible predictive factors for PD after mTBI, including psychological and neuropsychological predictive factors, and evaluate psychological and neuropsychological outcome as well as quality of life in women with PD following mTBI compared to women with normal pituitary function (nPF). To the best of our knowledge, this study is the first to report the prevalence of PD after mTBI and the effect of PD on psychological and neuropsychological function in an all-female population. Female athletes (n = 508) in Iceland participated by answering online questionnaires regarding mTBI history and mental health. One or more mTBI was reported by 308 women and 166 (53.8%) of them accepted further participation which included neuropsychological tests. Of these 166 women, 151 (90.9%) participated in a medical interview. Following the medical interview, screening blood tests (SBT) for each pituitary axis were performed in 133 (88.1%) at 8 A.M. When SBT were repeatedly outside the reference value (O-RV), a detailed endocrinological evaluation was performed including further endocrinological testing when indicated. Repeated hormonal SBT were O-RV in 88 women (66.2%, n = 133). Lower age and increased number of mTBI symptoms were associated with increased risk of SBT O-RV. Following a detailed endocrinological evaluation, 16 (12.2%, n = 131) women were diagnosed with PD after mTBI, six (4.6%) with HP (central hypothyroidism n = 4, 3.1% and growth hormone deficiency n = 2, 1.5%) and ten (7.6%) with HPRL. Of the ten women who had HPRL, four (3.0%, n = 131) had a prolactinoma and six (4.6%, n =131) did not. Medical treatment was required in 13 women (9.9%, n = 131). Significant prognostic factors for PD following mTBI were not found. Women with PD had a significantly higher mean Sustained Attention to Response Task error score (SARTes) than women with nPF (16.7 and 12.8 respectively; p = 0.04). There were no other significant differences between women with PD and women with nPF with regards to psychological symptoms, neuropsychological symptoms or quality of life. Following pituitary hormone SBT, further endocrinological evaluation was indicated in a large majority (66.2%, n = 133) of the population. Lower age and increased number of symptoms of mTBI indicates that screening for HP following mTBI is required. Following further endocrinological evaluation a substantial proportion of female athletes (12.2%) were diagnosed with PD after mTBI. Women with PD following mTBI had a higher mean SARTes indicating decreased sustained attention or inhibitory performance. As 12.2% of the female athletes were diagnosed with PD, it is an important concern after mTBI. Thus, endocrinological evaluation for possible PD following mTBI is indicated in women of a younger age, if prominent symptoms of mTBI are present, or in women who have higher SARTes and a history of mTBI.
Heilahristingur getur leitt til vanstarfsemi í heiladingli (VH) með áætlað algengi 13 – 48%. Þar sem einkenni VH geta líkst einkennum heilahristings og hægt er að meðhöndla með lyfjum gæti VH endurspeglað meðhöndlanlega orsök fyrir einkennum eftir heilahristing. Íþróttakonur hafa verið minna rannsakaðar en karlar með tilliti til VH eftir heilahristing þrátt fyrir að nýgengi heilahristings sé hærra hjá konum en körlum og bataferlið sé lengra. Því er brýnt að rannsaka áhrif heilahristings á íþróttakonur meðal annars með tilliti til VH. Markmið þessa doktorsverkefnis var að meta algengi VH eftir heilahristing hjá íþróttakonum, að finna mögulega forspárþætti fyrir VH eftir heilahristing, þar með talið sálfræðilega og taugasálfræðilega forspárþætti, og meta andlega líðan, taugasálfræðileg frammistöðu og lífsgæði hjá íþróttakonum eftir heilahristing með VH samanborið við íþróttakonur með eðlilega starfsemi á heiladingli. Samkvæmt okkar bestu vitund er rannsóknin sú fyrsta sem fjallar um algengi VH eftir heilahristing í þýði íþróttakvenna sem og taugasálfræðilega frammistöðu, andlega líðan og lífsgæði. Íþróttakonur (n = 508) á Íslandi tóku þátt í rannsókninni með því að svara rafrænum spurningalista um heilahristings sögu og andlega líðan. Af þessum konum höfðu 308 konur fengið einn eða fleiri heilahristing og samþykktu 166 (53,8%) þeirra frekari þátttöku í taugasálfræðilegum prófum. Af þeim tóku síðan 151 (90,9%) kona þátt í viðtali og skoðun hjá lækni. Eftir viðtalið voru blóðrannsóknir til skimunar fyrir mögulegri VH gerðar hjá 133 (88,1%) konum klukkan átta að morgni þar sem allir hormónaöxlar heiladingluls voru metnir. Konum sem höfðu niðurstöður blóðrannsókna endurtekið utan viðmiðunarmarka var vísað í frekari uppvinnslu vegna mögulegrar VH eins og við átti. Niðurstöður blóðrannsókna voru utan viðmiðunarmarka hjá 88 konum (66,2%, n = 133) og reyndist líklegra að skimunar blóðprufur væru utan viðmiðunarmarka hjá yngri konum og þeim sem höfðu fleiri einkenni heilahristings. Eftir frekari uppvinnslu reyndust 16 íþróttakonur (12,2%, n = 131) vera með truflun á heiladingulshormónum eftir heilahristing, sex (4,6%) konur voru með VH (vanstarfsemi á skjaldkirtilshormóna öxli n = 4; 3,1% og vaxtarhormónskortur n = 2; 1,5%) og tíu (7,6%) konur voru með hækkað prólaktín. Fjórar (3,0%, n = 131) af þeim tíu konum sem voru með hækkun á prólaktín greindust með hefðbundið prólaktínóma og sex (4,6%, n = 131) konur voru ekki með prólaktínóma. Lyfjameðferð var hafin hjá 13 konum (9,9%, n = 131). Ekki fundust marktækir forspárþættir varðandi truflun á heiladinglushormónum eftir heilahristing við samanburð á milli kvenna með og án truflunar á starfsemi heiladinguls. Konur með truflun á heiladingulshormónum voru með hærri stigafjölda á Sustained Attention to Response Task error score (SARTes) en konur með eðlilega starfsemi heiladinguls (16,7 stig miðað við 12,8 stig; p = 0,004). Ekki var annar marktækur munur á taugasálfræðilegri frammistöðu, andlegri líðan, eða lífsgæðum á milli kvenna með truflun á heiladingulshormónum og kvenna með eðlilega starfsemi heiladinguls. Meirihluti þýðisins (66,2%, n = 133) þurfti frekari uppvinnslu vegna mögulegrar VH. Lægri aldur og aukinn fjöldi heilahristingseinkenna auka þörf á skimun fyrir mögulegri VH eftir heilahristing. Eftir frekari uppvinnslu var VH greind hjá umtalsverðum fjölda íþróttakvenna með sögu um heilahristing (12,2%). Konur með truflun á heiladingulshormónum höfðu aukinn stigafjölda á SARTes sem bendir til áhrifa á getu til að viðhalda athygli eða á hömlur. Þar sem truflun á heiladingulshormónum var hjá 12,2% íþróttakvennanna er það mikilvægur hluti af mati eftir heilahristing. Þörf er á frekari uppvinnslu vegna mögulegrar VH eftir heilahristing hjá yngri konum, ef aukinn fjöldi heilahristingseinkenna er til staðar eða hjá konum með háan stigafjölda á SARTes eftir heilahristing.
Læst til 31.12.2025