Prostate cancer (PC) is the second most common cancer among men globally and the most common cancer among Icelandic men. Early detection of PC is possible with a prostate-specific antigen (PSA) test. Before making a decision about PSA testing and before deciding which treatment to choose for localized PC, shared decision-making (SDM) is encouraged as many uncertainties are associated with those decisions and it is important that patients understand the pros and cons of all options before making a decision. Decision aids (DAs) have been found to enhance SDM by, for example, affecting patient involvement and patient-physician communication. While it is known that Icelandic men, newly diagnosed with PC, lack information about the pros and cons of different treatment options, no study to date has examined how much information Icelandic men receive about the pros and cons of PSA testing prior to undergoing PSA testing. Furthermore, DAs for PSA testing decision and PC treatment decision are not available in Icelandic. To address these limitations, the aims of the current Thesis were to; 1) establish the need for an Icelandic PSA testing DA, 2) translate and culturally adapt a pre-existing PSA testing DA for Icelandic men, and 3) develop, culturally adapt and extend an interactive DA to assist men, diagnosed with localized PC, to make a treatment decision.
In Paper I, all Icelandic men diagnosed with PC from 2015 to 2020 were invited to participate in a quantitative study evaluating how much information men receive about the pros and cons of PSA testing prior to undergoing a PSA test. Participants were 471 men aged 51 to 95 (M = 71.9, SD = 7.3). In Paper II, a pre-existing DA for PSA testing decision was translated and culturally adapted, and usability was tested in a mixed-methods study, first in a qualitative study and then in a quantitative study. Ten men, aged 51 to 66 (M = 59.9, SD = 5.6) participated in the qualitative study using a semi-structured interview and a questionnaire. Minor modifications were made to the DA following the qualitative study, whereafter, a quantitative study was conducted among 135 men aged 50 to 70 years (M = 59.7, SD = 5.2) to evaluate the final version of the DA. In Paper III, a DA for localized PC treatment decision was culturally adapted, modified and extended. The usability of the DA was evaluated in a mixed-methods study, first in a qualitative study and then in a quantitative study. The qualitative study included semi-structured interviews and a usability scale and participants were 12 men, aged 58 to 80 years (M = 70.66, SD=6.58), diagnosed with PC. A thematic analysis of the interviews led to minor revisions of the DA. Then a quantitative evaluation of the usability of the final version of the DA was conducted among 11 newly diagnosed men with PC, aged 60 to 74 (M = 66.18, SD = 4.79).
Findings from Paper I underscored the need for an Icelandic PSA testing DA as Icelandic men lack information before making a PSA testing decision. Half of the participants received information about the pros and cons of PSA testing, a third did not receive any information and 22.2% did not even know they were being tested. Additionally, more than 80% of the men reported none or little knowledge of PSA testing. The findings of Paper II demonstrated that participants found the translation and cultural adaptation of the DA for PSA testing decision to be successful, as they found the DA helpful and comprehensible and almost all participants said they would recommend it to others. The results of Paper III demonstrated that the DA for treatment decision for localized PC was well received by participants. Participants were satisfied with the DA and the realistic information on side effects that was presented. They found the information about the pros and cons of treatment options helpful, and all noted they would recommend the DA to others facing the same decision. Currently, a randomized clinical trial is being conducted to evaluate the effectiveness of the DA for localized PC treatment decision.
The main results from the overall Thesis were that men do not receive adequate information about the pros and cons of PSA testing and that the DAs for PSA testing and localized PC treatment decisions were successfully modified. DAs have been shown to enhance SDM, be cost-effective, and have a minimal burden on the healthcare system. Therefore, the usage of DAs is likely to benefit both patients and healthcare providers of the Icelandic healthcare system.
Blöðruhálskirtilskrabbamein (BHKK) er annað algengasta krabbamein meðal karlmanna á heimsvísu og algengasta krabbameinið meðal íslenskra karlmanna. Mikilvægt er að skilja kosti og galla PSA (prostate-specific antigen) prófs, sem getur greint BHKK á frumstigi, og einnig kosti og galla mögulegra meðferðarúrræða við staðbundnu BHKK áður en ákvörðun er tekin þar sem ýmsir óvissuþættir fylgja þessum ákvörðunum. Ákvörðunartæki geta stuðlað að sameiginlegri ákvörðunartöku sjúklings og heilbrigðisstarfsfólks en slík ákvörðunartaka hefur jákvæð áhrif á þátttöku sjúklings í ákvörðuninni sem og á samskipti sjúklings og heilbrigðisstarfsfólks. Rannsóknir sýna að íslenska menn sem nýgreindir eru með BHKK, skortir upplýsingar um kosti og galla þeirra meðferðaleiða sem í boði eru. Hinsvegar hefur ekki verið rannsakað hvort íslenskir menn fái nægar upplýsingar um kosti og galla PSA prófs áður en þeir fara í slíkt próf. Hvorki ákvörðunartæki sem aðstoðar menn við að taka ákvörðun varðandi PSA próf né ákvörðunartæki sem aðstoðar menn við að taka ákvörðun um meðferðarleið fyrir BHKK eru í boði á íslensku. Því var markmið þessarar doktorsrannsóknar að 1) sýna fram á að það væri þörf fyrir íslenskt ákvörðunartæki sem aðstoðar menn áður en þeir taka ákvörðun varðandi PSA próf, 2) þýða yfir á íslensku og staðfæra ákvörðunartæki sem aðstoðar við ákvarðanatöku varðandi PSA próf, 3) þróa og staðfæra gagnvirkt ákvörðunartæki til að aðstoða menn, sem hafa greinst með staðbundið BHKK, við að taka ákvörðun um hvaða meðferðarúrræði henti þeim best.
Fyrsta rannsóknin var megindleg rannsókn þar sem kannað var hversu miklar upplýsingar menn fengu um PSA próf áður en þeir fóru í slíkt próf. Þátttakendur voru íslenskir menn, 471 talsins, á aldrinum 51 til 95 ára (M = 71.9, SD = 7.3) sem höfðu greinst með BHKK á árunum 2015 til 2020. Í næstu rannsókn var ákvörðunartæki, sem aðstoðar menn við ákvörðunartöku varðandi PSA próf, þýtt og staðfært. Síðan var blandaðri aðferð beitt til að kanna notagildi ákvörðunartækisins, fyrst í eigindlegri rannsókn og síðan megindlegri. Samtals tóku 10 menn á aldrinum 51 til 66 ára (M = 59.9, SD = 5.6) þátt í eigindlegu rannsókninni þar sem notuð voru hálfstöðluð viðtöl og spurningalistar til að meta upplifun þátttakenda af ákvörðunartækinu. Niðurstöður eigindlegu rannsóknarinnar leiddu til smávægilegra breytinga á ákvörðunartækinu sem síðan var notendaprófað í megindlegri rannsókn meðal 135 manna á aldrinum 50 til 70 ára (M = 59.7, SD = 5.2). Í þriðju rannsókninni var ákvörðunartæki fyrir meðferðarákvörðun fyrir staðbundið BHKK staðfært og umfang þess aukið. Samtals tóku 12 menn á aldrinum 58 til 80 ára (M = 70.66, SD=6.58) þátt og allir höfðu þeir verið greindir með BHKK. Notendaprófun var gerð með hálfstöðluðum viðtölum og þátttakendur beðnir um að svara kvarða sem metur notandaupplifun. Þemagreining á viðtölunum leiddi í ljós að gera þurfti minniháttar breytingar á ákvörðunartækinu. Lokaútgáfa ákvörðunartækisins var síðan notendaprófuð í megindlegri rannsókn meðal 11 manna á aldrinum 60 til 74 ára (M = 66.18, SD = 4.79) sem voru nýgreindir með BHKK.
Niðurstöður fyrstu rannsóknarinnar leiddu í ljós að íslenskir menn fá ekki nægar upplýsingar áður en þeir fara í PSA próf og þar af leiðandi er þörf fyrir íslenskt ákvörðunartæki sem aðstoðar menn með ákvörðun varðandi PSA próf. Um helmingur þátttakenda fékk upplýsingar um kosti og galla PSA prófs áður en þeir fóru í prófið, þriðjungur fékk engar upplýsingar og 22.2% þátttakenda vissu ekki fyrirfram að það væri verið að mæla PSA gildin þeirra. Þar að auki greindu 80% þátttakenda frá að þeir hefðu litla eða enga þekkingu haft á kostum og göllum PSA prófs áður PSA gildið þeirra var mælt. Niðurstöður annarar rannsóknarinnar, á ákvörðunartæki fyrir PSA ákvörðun leiddi í ljós að bæði þýðing og staðfærsla ákvörðunartækisins að íslenskum aðstæðum tókst vel. Þátttakendum fannst ákvörðunartækið hjálplegt og auðskiljanlegt og nánast allir þátttakendur sögðust myndu mæla með því við aðra í sömu sporum. Niðurstöður þriðju rannsóknarinnar, á ákvörðunartæki fyrir meðferðarákvörðun fyrir staðbundið BHKK sýndi sömuleiðis fram á að þátttakendur voru ánægðir með tækið og þær upplýsingar sem þar var að fá. Sérstaklega voru þeir ánægðir með þær raunsæju upplýsingar um aukaverkanir sem voru gefnar í tækinu og þeim fannst einnig upplýsingar um kosti og galla hverrar meðferðar gagnlegar. Að auki sögðu allir þátttakendur að þeir myndu mæla með ákvörðunartækinu við aðra í sömu sporum. Nú fer fram slembiröðuð klínísk rannsókn til að meta virkni ákvörðunartækisins fyrir meðferðarúrræði við staðbundnu BHKK.
Á heildina litið eru niðurstöður doktorsrannsóknarinnar þær að íslenska karlmenn fá ekki nægar upplýsingar áður en þeir fara í PSA próf og að þátttakendur voru ánægðir með bæði ákvörðunartækin. Niðurstöður benda til þess að ákvörðunartækin geti komið að góðum notum fyrir menn sem standa frammi fyrir þessum ákvörðunum. Rannsóknir hafa sýnt að ákvörðunartæki auka þátttöku sjúklinga í ákvörðunartöku, eru hagkvæm og auka ekki álag innan heilbrigðiskerfisins. Ákvörðunartæki ættu því að nýtast vel innan íslenska heilbrigðiskerfisins bæði fyrir sjúklinga og heilbrigðisstarfsfólk en jafnframt fyrir heilbriðiskerfið allt.
