A central question concerning language is “Where does meaning come from?”.
This thesis addresses the question by considering the concept of colour and the
vocabulary in Icelandic which falls within this semantic space. The research
involves biological, historical, linguistic and semantic aspects of this vocabulary
in speaker usage.
As with all research, the research questions are not conjured out of thin air but
spring from established debates in the literature. This thesis is, however, unusual
in that, instead of taking a single theory and testing its predictions with new
data, two opposing theories in semantics are contrasted in their approaches and
predictions. The first argues that meaning is rooted in perception and cognition;
the second that meaning emerges from the language system itself and the culture
of its users. Each theory has its own contrasting research methods – the first
experimental, the second textual – and both are used to assess the source of
meaning in colour vocabulary in Icelandic and to assess the validity of the two
theoretical approaches.
The danger of always looking at the problem from one perspective is that
it’s easy to forget that complex problems have more than one aspect. This is
particularly true of semantics. By using these two contrasting approaches, the
cognitive/experimental and the linguistic/textual, it becomes clear that we are
dealing with two significant aspects of a complex phenomenon. The cognitive
aspect, grounded in perception, provides the basis for the core concepts, whereas
the linguistic and cultural aspect, grounded in language usage, allows these
conceptual cores to be elaborated semantically in a variety of ways. Further, the
linguistic system reflects the fact that the relation between word and meaning
changes over time, both as the word itself changes and as the way that language
users construe their environment changes. As linguistic concepts develop diverse
associations with each other over time, it is the context of use which is decisive
in how users express and interpret their environment and experience.
Ein af stærstu spurningunum í umfjöllunum um tungumálarannsóknir er „Hvaðan
kemur merking?“ Til þess að svara þeirri spurningu var gerð athugun á hugtakinu
„litur“ í íslensku og þeim orðaforða sem fellur undir þetta merkingarsvið. Inn
í þessa rannsókn fléttast líffræðilegar, málsögulegar, og merkingarlegar hliðar
orðaforðans í notkun málhafanna.
Eins og með aðrar rannsóknir eru þær hugmyndir sem liggja henni að baki
ekki úr lausu lofti gripnar en í þessu tilfelli er nálgunin óvenjuleg þar sem í stað
þess að taka fyrir eina kenningu og athuga gildi hennar miðað við þau gögn sem
í boði eru voru til viðmiðunar tvær andstæðar kenningar í merkingarfræðum.
Önnur telur merkinguna vera sprottna úr skynjun og hugrænni úrvinnslu en hin
úr tungumálinu sjálfu og menningu málhafanna. Meðfylgjandi eru svo ólíkar
rannsóknaraðferðir — sú fyrri sálfræðilegar tilraunir og sú seinni textagreiningar
— sem einnig eru nýttar til þess að leggja mat á merkingu litaorðaforða í íslensku
og til að draga fram kosti og galla hvorrar nálgunar fyrir sig.
Þegar stöðugt er horft á hlut frá einni hlið vill oft gleymast að flestir margslungnir
hlutir hafa fleiri en eina hlið. Þetta er sérstaklega satt þegar merking á í
hlut. Í þeim meginrannsóknum sem gerðar voru, annars vegar vitsmunalegum
tilraunum og hins vegar málnotkunarlegri textaathugun, kemur greinilega fram
að um er að ræða samspil mikilvægra þátta frá báðum hliðum. Hið vitsmunalega
sem tengist skynjuninni gefur grundvöllinn fyrir hugtak, en hið málfræðilega og
menningarlega, það er notkun málhafanna, gerir það að verkum að hægt er að
móta hugtakakjarna merkingarlega á ýmsan máta. Auk þess speglar málkerfið
þá staðreynd að samband orðs og merkingar breytist, bæði þegar orðin sjálf
breytast og þegar hugmyndir málhafanna um umheiminn breytast. Þegar mállegt
hugtak hefur þannig í gegnum tíðina sankað að sér margs kyns og fjölbreyttum
tengingum við önnur hugtök verður samhengið sá þáttur málnotkunarinnar sem
þyngst vegur í tjáningu og túlkun málhafanna á umhverfi sínu og reynslu.
