The Icelandic education system has developed largely in line with the Nordic social
welfare model emphasising principles of democratic citizenship and inclusion. In
the past two decades, Iceland has moved from marginal immigration to being one
of the highest immigrant intake countries in Europe. Based on three separate
studies and subsequent peer-reviewed articles, this PhD project seeks to
understand how citizenship and inclusion are presented and perceived in relation
to cultural diversity within the context of Icelandic education. The research draws
on critical scholarly work on global citizenship education (GCE) and inclusion in
conjunction with selected conceptual ideas from Hannah Arendt; in particular her
metaphor of visiting as a way to engage with diversity.
The research includes an analysis of policy documents, unstructured group
interviews with teachers and semi-structured individual interviews with parents with
immigrant and refugee status. It also includes a theoretical inquiry into the role of
GCE as an inclusive way of engaging with cultural diversity within national
educational settings. The research thus contributes to the broad range of studies
pertaining to educational inclusion of immigrants and refugees. It is unique in the
way it makes use of diverse data and analysis as pertaining to the education of
migrant students and the significance of GCE.
Findings from the analysis of policy documents and the teachers’ narratives
indicate overlapping discursive orientations of citizenship and inclusion as
assimilative being on the one hand and as competitive performance on the other.
The analysis of the parents’ interviews suggests that parents with diverse
sociocultural background, education and migration trajectories, experience various
forms of internal exclusion within Icelandic schools. That is where their
perspectives and experiences are either invalidated or disregarded completely.
Such notions risks maintaining and recreating binary and unequal power positions
between Icelandic parties on the one hand and immigrants and refugees on the
other.
The doctoral project points out the importance of approaching citizenship and
inclusion in a critical and decentered manner. It is encouraged that in order for
"the young and new" citizens to be able to develop and share their unique
perspectives within the space of Icelandic schools, dominant actors within the field
of education must put themselves in the role of the ‘visitor’ who seeks to engage
with the perspectives of immigrants and refugees with the aim to develop and
revise a vision of what it means to be a citizen and to belong in a globalised world.
Íslenskt menntakerfi hefur að mestu leyti þróast í samræmi við norræna
velferðarhefð þar sem áhersla er lögð á lýðræði, jafnrétti og inngildingu. Á
unfanförnum tveimur áratugum hefur innflytjendum og flóttafólki fjölgað jafnt og
þétt á Íslandi. Doktorsverkefnið byggir á þremur aðskildum en tengdum
rannsóknum þar sem meginmarkmiðið er að skilja hvernig borgarvitund og
inngilding birtast í tengslum við menningarlegan margbreytileika á íslenskum
menntavettvangi. Fræðilegur bakgrunnur verkefnisins byggir á gagnrýnum
kenningum um hnattræna borgaramenntun (e. global citizenship education) auk
þess sem leitað var til klassískra kenninga Hönnu Arendt og þá sérstaklega
myndlíkingar hennar um mikilvægi þess að taka mið af og heimsækja (e. visiting)
mismunandi sjónarmið ólíkra aðila.
Rannsóknin byggir á greiningu á íslenskum stefnuskjölum, hópviðtölum við kennara
og einstaklingsviðtölum við foreldra með stöðu innflytjenda og flóttafólks. Þá fór
einnig fram fræðileg greinig á þýðingu hnattrænnar borgaramenntunar sem
inngildandi leiðar til að mæta menningarlegum margbreytileika í skólastarfi.
Rannsóknin er því mikilvægt framlag til þeirra fjölmörgu og ólíku menntarannsókna
sem láta sig inngildingu innflytjenda og flóttafólks varða. Sérstaða rannsóknarinnar
felst einnig í fjölbreyttri gagnaöflun og greiningu sem snýr að menntunar barna og
ungmenna af erlendum uppruna og þýðingu hnattrænnar borgaramenntunar í því
sambandi.
Niðurstöður á greiningu stefnumótunarskjala og orðræðu kennara varpa ljósi á
viðteknar og samvirkandi hugmyndir um borgaravitund og inngildingu sem byggja
ýmist á orðræðu um samlögun eða samkeppni og frammistöðu einstaklinga. Þá
benda frásagnir foreldra af ólíkum uppruna og með mismunandi bakgrunn til þess
að þau upplifi öll innri útilokun á vettvangi menntunar þar sem sjónarhorn þeirra
og reynsla er ekki tekin gild. Slíkt skapar hættu á að viðhalda ójafnri valdastöðu á
milli íslenskra aðila annars vegar og innflytjenda og flóttafólks hins vegar.
Í doktorsritgerðinni er bent á mikilvægi þess að nálgast hugmyndir um
borgaravitund og inngildingu á gagnrýnin og afmiðjaðan hátt. Hvatt er til þess að
„hinir ungu og nýju“ borgarar fái tækifæri til að móta og deila viðhorfum sínum og
reynslu á sameiginlegum vettvangi skólasamfélagsins. Þetta þýðir að ráðandi aðilar
á íslenskum menntavettvangi þurfa að geta sett sig í hlutverk ‘gestsins’ sem sækist
eftir því að hlusta á raddir innflytjenda og flóttafólks og nýta þau viðhorf til að
endurskoða og þróa sýn á hvað það þýðir að vera borgari og að tilheyra í
hnattvæddum heimi.
Læst til 01.10.2123