This doctoral thesis contributes to the discussion on teaching the values aspect of environmental and sustainability education (ESE). Although fostering values is promoted within ESE, and a shift in values seen as essential for a sustainable future, many educators appear uncertain or conflicted about whether, or how, to approach values education. The intention of this pragmatic, multi-method, interdisciplinary research was to explore what insights the field of character education (CE) might offer into teaching the values aspect of ESE. To accomplish this, three studies were conducted each exploring a different, yet interconnected, angle: theory, practice, and feasibility. Study 1 was a philosophical inquiry integrating virtue ethics and ESE theory. Study 2 was an instrumental case study carried out at an independent, all-ages, holistic-oriented school in Scotland, exploring how ESE and CE might intersect in theory and practice, through examining the school’s approach to ESE and analysing if and how it relates to CE theory and practice. Study 3 was a Delphi study exploring ESE and CE experts’ perceptions regarding the feasibility of integrating insights from ESE and CE.
The theoretical background of the research draws on several theories and concepts. These are Repko & Szostak’s (2017) Interdisciplinary Research Process; Vare & Scott’s (2007) theory of ESD 1 and ESD 2; Krathwohl et al.’s (1964/1973) theory of affective learning; the concept of a head-hands-heart approach to learning and ESE (e.g. see Sipos et al., 2008; Tilbury, 1995); and virtue ethics and environmental virtue ethics (Aristotle, ca. 335–332 BCE/1985; Hursthouse, 2007).
Data were gathered 2014–2019. Study 1 is a philosophical inquiry into the integration of CE and the values aspect of ESE from an Aristotelian virtue ethics standpoint, virtue ethics being one of the main approaches of CE. The study was an interdisciplinary collaboration between myself, coming from the ESE field, and Kristján Kristjánsson, a character educationist. Together, we critically analysed and integrated knowledge from the ESE and CE fields to explore how virtue ethics can address sustainability. Study 2 case study data were gathered via seven teacher interviews, school observations, field notes and document analysis. Thematic analysis according to Braun & Clarke (2006) was used to analyse the data. The findings were then re- analysed from a CE perspective to establish if ESE and CE intersection took place at the school. Study 3 data were gathered via an email-based Delphi study, essentially a facilitated group discussion, involving 12 ESE and CE experts. Experts rated their agreement and made comments on 41 statements relating to ESE-CE integration.
Overall, the findings indicate existing common ground between ESE and CE via school climate/ethos and role-modelling; service-learning; interdisciplinarity, real-world and holistic learning; taking a whole-person or head-hands-heart approach to education; the need to address the human- nature relationship; and the need to examine and redress the purpose of education, particularly in regard to challenging the instrumental approach to, and influence of neoliberalism on, education. The findings also reveal points of tension between ESE and CE: friction between the need for democracy and pluralism, and the normativity inherent in ESE and CE; and the perceived individualism of CE versus the communitarianism (or extending one’s concern outward from the self to the community, and to the environment) of ESE. In terms of the feasibility of future ESE-CE integration, the areas of common ground and points of tension suggest possibilities for, and barriers to integration respectively. In particular, the findings imply the CE field needs to actively emphasise a societal and environmental focus. The findings also have implications for the way ESE researchers and practitioners view values education and affective learning by challenging the view that they conflict with critical thinking or an ESD 2/emancipatory approach to ESE, and instead suggests these are different yet crucial aspects of learning that need to be held in balance.
The exploratory nature of the research lays the ground for future research e.g. action research bringing together ESE and CE practitioners would provide valuable insight into how integration might function in practice; and collaborative research on the aim of education and the challenge of neoliberalism in education.
By identifying and critically examining a range of possibilities for integration of ESE and CE; by revealing commonalities and indicating where differences could be bridged and tensions addressed; and by indicating new avenues for research, this research contributes to our understanding of teaching the values aspect of ESE, and conversely the environmental and sustainability aspect of CE
Þessi doktorsritgerð fjallar um gildakennslu innan umhverfis- og sjálfbærnimenntunar. Þótt lögð sé rækt við gildi innan slíkrar menntunar, og breytt gildismat talið forsenda sjálfbærrar framtíðar, hafa kennarar oft óljósar eða mótsagnakenndar hugmyndir um hvort og hvernig ætti að vinna með gildi í menntun. Markmiðið með þessari hagnýtu og þverfræðilegu rannsókn, sem byggir á ólíkum aðferðum, var að skoða hvaða hugmyndir skapgerðarmenntun gæti lagt til gildakennslu innan umhverfis- og sjálfbærnimenntunar. Rannsóknin skiptist í þrjá hluta og í hverjum þeirra er viðfangsefnið skoðað út frá eigin sjónarhorni: kennilegu sjónarhorni, sjónarhorni skólastarfs og sjónarhorni möguleika. Fyrsti hlutinn var heimspekileg greining þar sem dygðasiðfræði og umhverfis- og sjálfbærnimenntun voru tengd saman. Annar hlutinn var tilviksrannsókn sem unnin var í grunnskóla í Skotlandi sem vinnur í anda heilstæðrar menntunar. Þriðji hlutinn var Delfí-rannsókn þar sem sérfræðingar í umhverfis- og sjálfbærnimenntun og skapgerðarmenntun greindu fýsileika þess að flétta saman hugmyndir úr dygðasiðfræði annars vegar og umhverfis- og sjálfbærnimenntun hins vegar.
Fræðilegur grunnur rannsóknarinnar er byggður á margvíslegum kenningum og hugtökum. Hér má nefna þverfræðilegt rannsóknarsnið frá Repko og Szostak (2017); kenningar Vare og Scotts um ESD1 og ESD2 (2007); kenningar um þátt tilfinninga í námi frá Krathwohl og fleirum (1964/1973); hugmyndina um höfuð-hendur-hjarta nálgun í sjálfbærni- og umhverfismenntun (sjá t.d. Sipos o.fl., 2008; Tilbury, 1995); og hefðbundna dygðasiðfræði sem og umhverfis-dygðasiðfræði (Aristóteles, um 335–332 f.Kr./1985; Hursthouse, 2007).
Gagna var aflað árin 2014 til 2019. Fyrsti hluti rannsóknarinnar er heimspekileg greining á snertiflötum skapgerðarmenntunar og áherslu á gildi innin umhverfis- og sjálfbærnimenntunar út frá sjónarhóli aristótelískrar dygðasiðfræði, enda byggir skapgerðarmenntun gjarnan á þeim fræðigrunni. Þessi hluti rannsóknarinnar var unninn í þverfaglegu samstarfi á milli mín, með bakgrunn í umhverfis- og sjálfbærnimenntun, og Kristjáns Kristjánssonar, sem er sérfróður um skapgerðarmenntun og aristótelíska dygðasiðfræði. Samstarf okkar beindist að því að greina og samþætta þekkingu frá umhverfis- og sjálfbærnimenntun, annars vegar, og skapgerðarmenntun, hins vegar, til að varpa ljósi á hvernig dygðasiðfræði gæti stutt við sjálfbærni. Annar hluti rannsóknarinnar er tilviksrannsókn þar sem ég safnaði gögnum með viðtölum við sjö kennara, með vettvangsathugunum í skóla, og greiningu skjala. Gögnin voru fyrst þemagreind eftir aðferðum Braun og Clark (2006) en síðan greind upp á nýtt út frá sjónarhóli skapgerðarmenntunar til að leiða í ljós hvort umhverfis- og sjálfbærnimenntun og skapgerðarmenntun væru samþætt í skólanum. Í þriðja hluta rannsóknarinnar var gagna aflað með aðferðum Delfí- rannsókna í gegnum tölvupóst þar sem 12 sérfræðingar á sviðum umhverfis- og sjálfbærnimenntun og skapgerðarmenntunar tóku þátt í hópsamræðu. Sérfræðingarnir mátu samhljóm eða samþykki og gerðu athugasemdir við 41 staðhæfingu sem tengdist samþættingu sviðanna tveggja.
Niðurstöður benda til að leggja megi sameiginlegan grunn að umhverfis- og sjálfbærnimenntun og skapgerðarmenntun með því að vinna með skólamenningu og fyrirmyndir, menntun í tengslum við sjálfboðaliðastarf, nota reynslunám, líta á manneskjuna sem eina heild (höfuð, hönd og hjarta), beina athygli að tengslum manns og náttúru, og með því að taka markmið menntunar til gagnrýninnar skoðunar, ekki síst í andófi gegn áhrifum tæknihyggju og nýfrjálshyggju. Niðurstöður leiða einnig í ljós átakapóla á milli umhverfis- og sjálfbærnimenntunar og skapgerðarmenntunar. Sjá má að áhersla á lýðræði og fjölhyggju valdi núningi við gildagrunn sviðanna tveggja auk þess sem einstaklingshyggja, sem oft virðist einkenna skapgerðarmenntun, stangast á við samfélagsáherslur (eða útvíkkun einstaklingsbundinna hagsmuna til hins víðara samhengis samfélags og umhverfis) í umhverfis- og sjálfbærnimenntun. Sameiginlegir fletir vísa til möguleika á samþættingu á meðan átakapólarnir skapa hugsanlegar hindranir. Niðurstöðurnar gefa sérstaklega til kynna að innan skapgerðarmenntunar verði að leggja ríka áherslu á atriði er varða samfélag og umhverfi. Niðurstöðurnar hafa einnig afleiðingar fyrir það hvernig litið er á gildamenntun og menntun tilfinninga innan umhverfis- og sjálfbærnimenntunar, bæði meðal rannsakenda og kennara, með því að ögra því sjónarmiði að gildamenntun stangist á við gagnrýna hugsun eða valdeflandi sjálfbærnimenntun, og leggja í staðinn til að um sé að ræða ólík en nauðsynleg sjónarmið sem verði að vera í jafnvægi í menntun.
Rannsóknin í heild er opin og gefur tilefni til frekari rannsókna, t.d. starfendarannsóknar þar sem fólk sem starfar innan umhverfis- og sjálfbærnimenntunar og skapgerðarmenntunar ynni saman en slíkt samstarf gæti gefið mikilvægar vísbendingar um hvernig samþætting sviðanna tveggja gæti átt sér stað í verki; og samstarfsrannsókn um markmið menntunar og þær áskoranir sem nýfrjálshyggja í menntun hefur skapað.
Með því að benda og skoða með gagnrýnum augum ólíka möguleika á að tengja saman umhverfis- og sjálfbærnimenntun og skapgerðarmenntun, með því draga fram ólíka snertifleti, benda á hvar brúa megi bil og bregðast við átakapólum; og með því að vísa á nýjar rannsóknalendur, eflir þessi rannsókn skilning okkar á kennslu gilda innan umhverfis- og sjálfbærnimenntunar, um leið og hún vísar á leiðir til að takast á við mál tengd umhverfi og sjálfbærni innan skapgerðarmenntunar.
