Í Evrópu og Norður-Ameríku er árnýöld, og sérstaklega 17. og 18. öld, séð sem upphaf neyslubyltingarinnar (e. the consumer revolution), neytendasamfélags (e. consumer society) og umskipta frá varning úr sjálfsþurftarbúskap til neysluvarnings frá verslun. Á Íslandi er þetta tímabil hins vegar oft séð sem tími efnhagslegrar stöðnunar og almennrar fátæktar, hluti „niðurlægingartímabils“ milli dýrðar landnáms- og þjóðveldisalda og ríkidæmis hins sjálfstæða Íslands eftir lok seinni heimstyrjaldar. Þessi sýn er á skjön við algenga evrópska sýn á þetta tímabil og þessi ritgerð mun kanna togstreituna milli hinnar íslensku hugmyndar um „niðurlægingartímabilið“ og hinnar hnattrænu hugmyndar um efnahagslegan vöxt og neyslubyltingu, og hvor sýn nær betur utan um aðstæður á Íslandi á árnýöld. Þetta mun vera gert með fornleifafræðilegum rannsóknum, sem kanna hvort 17. og 18. aldar Ísland getur talist neyslusamfélag eða á leið að verða slíkt samfélag. Markmiðið er að einblína á tvo flokka efnismenningar sem höfðu tengsl við neysluvarning; þ.e. tóbakspípur úr leir og leirker. Hingað til hafa aðeins örfáar rannsóknir á krítarpípum og leirkerjum farið fram á Íslandi og þær rannsóknir sem hafa verið gerðar hafa einbeitt sér að verslunar tengslum með rannsóknum á uppruna þessara gripa og nýtingu þeirra til tímasetninga. Aðalmarkmið þessarar ritgerðar er, ólíkt fyrri rannsóknum, að kanna tilvist og fjölda þessara gripa í fornleifafræðilegu samhengi á 17. og 18. aldar Íslandi, athuga hvernig og hvenær þeir koma inn í íslenska fundaflóru og hvernig þeir dreifast eftir félagslegri og efnahagslegri stöðu og aðgang að marköðum. Þau neyslumynstur (e. consumption profiles) sem verða til úr þessum rannsóknum verða borin saman við neyslumynstur frá Norðvestur Evrópu. Þessi mynstur verða einnig nýtt til að nálgast skilning á þýðingu og nýtingu lúxusvarnings á Íslandi og hvort, og að hvaða leiti, hugtökin neyslubyltingin og neyslusamfélag eru eiga rétt á sér á þessum tíma á Íslandi eða hvort það eru aðrar leiðir til að skilja slíka neyslu.
In Europe and North America, the Early Modern Period – or more specifically the 17th and 18th centuries – are characterised as seeing the consumer revolution, the rise of consumer society and consumer goods replacing a more subsistence-based approach. In Iceland, however, that same period has been seen as a time of economic stagnation and material impoverishment, a part of a ‘Dark Age’ between the glory of the Icelandic Commonwealth and Settlement Periods and the affluence of an independent post-Second World War Iceland.
This view places Iceland at odds with much of Europe and this thesis will explore the tension between these views of a local ‘Dark Age’ trajectory and the global trajectory of economic growth and consumer revolution, questioning whether either view properly captures the specific conditions of Iceland in the Early Modern Period. This will be achieved through the study of archaeological data, addressing issues of whether Iceland in the 17th and 18th centuries can be considered to have been or become a consumer society. The objective is to focus on two categories of material culture which had a connection to consumer goods; clay tobacco pipes and pottery. Previously, only a small handful of studies have been done on the subjects of pipes and pottery in Iceland but these have been primarily focused on revealing trade relations in the form of provenancing and on the objects as markers for dating. The primary goal of this thesis, however, is to explore the relative presence and frequency of these goods in archaeological assemblages in Iceland from the 17th and 18th centuries, examine how and when they enter Icelandic assemblages, and how they spread through Icelandic society by socio-economic standing and market acces. These consumption profiles will be compared and contrasted to consumption profiles from sites in north-western Europe. These patterns will also be used in seeking to understand the local meanings and uses of these luxury goods in Iceland and in what ways the notions of a consumer revolution or consumer society has relevance or whether there are other ways to view such consumption.
