School experience of plurilingual students: A multiple case study from Iceland

Abstract

Á undanförnum áratugum hefur innflytjendum á Íslandi fjölgað jafnt og þétt. Um leið hefur samsetning nemendahópa í skólum tekið breytingum og í dag eru töluð um eitt hundrað tungumál í grunnskólum landsins. Niðurstöður samræmdra prófa og útkoma úr prófum á landsvísu hafa í gegnum árin sýnt fram á slaka stöðu nemenda með innflytjendabakgrunn og er brottfall þeirra úr framhaldsskólum mikið. Í þessari rannsókn er brugðist við þessari stöðu fjöltyngdra grunnskólanemenda, þar sem árangur þeirra í íslensku er enn langt undir meðaltali í íslensku og öðrum kjarnagreinum auk þess sem rannsóknir og kannanir hafa sýnt að félagsleg staða þeirra og líðan er verri en jafnaldra af íslenskum uppruna. Markmið rannsóknarinnar var að kanna samspil tungumálaforða fjöltyngdra nemenda og skólareynslu þeirra í íslenskum grunnskólum. Í rannsókninni var sjónarhorn fjöltyngdra nemenda á eigin tungumálanotkun skoðað ásamt því að leitast var við að varpa ljósi á merkingu og hlutverk tungumálaforða þeirra í félagslegum og námslegum aðstæðum. Auk þess að leita svara við meginrannsóknarspurningunni „Hvernig er samspil á milli tungumálaforða fjöltyngdra nemenda og skólareynslu þeirra?“ var leitað svara við því hvað fjöltyngdir nemendur sögðu um notkun eigin tungumálaforða, hvernig þeir lýstu skólareynslu sinni, að hvaða leyti kennarar þeirra studdust við og byggðu á auðlindum þeirra og styrkleikum í námi og hvaða hlutverki tungumálastefnur fjölskyldna gegndu í skólareynslu nemenda. Þátttakendur voru fimm fjöltyngdir grunnskólanemendur frá Íslandi sem lærðu móðurmál sitt í móðurmálsskólum utan formlega skólakerfisins. Nemendurnir voru á aldrinum níu til tólf ára, en á þeim aldri fara þau að verða meðvitaðri um og móta tungumálasjálfsmyndir sínar, jafnaldrar fá stærra hlutverk í lífi þeirra og formlegt nám verður sífellt meira krefjandi. Sjónarhorn þátttakenda á eigin skólareynslu og tungumálaforða var stutt af sýn foreldra þeirra, móðurmálskennara og bekkjarkennara í grunnskólum. Fjöltyngi nemenda (Council of Europe, 2007; Piccardo, 2017) þróast í fjölbreyttum námsaðstæðum eða námsrýmum (e. learning spaces) (Cummins, 2014; Ragnarsdóttir & Kulbrandstad, 2018), sérstaklega í kjöraðstæðum þar sem tengsl skapast, upplýsingum er miðlað og samskipti byggjast upp (Gay, 2000). Kennsla í íslensku og erlendum tungumálum fer fram í grunnskólum þar sem hæfni er byggð upp á grundvelli aðalnámskrár en þróun læsis í móðurmálum fjöltyngdra nemenda skortir formlegan stuðning skólakerfisins og er sjaldan sjálfbær (Aberdeen, 2016). Þessi þverfaglega rannsókn var framkvæmd á árunum 2014–2020. Stuðst var við eigindlega aðferðafræði sem byggir á hugmyndafræði félags-hugsmíðahyggju, en um fjöltilviksrannsókn er að ræða. Með þessari aðferðafræði er hægt að skoða tungumálaforða og skólareynslu fjöltyngdra nemenda á dýptina. Við greiningu gagna var byggt á aðferðum þemagreiningar (Braun et al., 2015) og tungumálasjálfsmynda (Busch, 2012; Dressler, 2014). Siðareglum Háskóla Íslands og almennum siðareglum í eigindlegum rannsóknum og rannsóknum með viðkvæmum þátttakendum (innflytjendur, börn) var vandlega fylgt eftir í gegnum allt rannsóknarferlið. Niðurstöður sýna samspil tungumálaforða fjöltyngdra nemenda og skólareynslu þeirra, en það endurspeglast í því hvernig þeir móta tungumálasjálfsmynd sína í samskiptum við aðra og í þeim námsrýmum þar sem þátttakendur leitast við að upplifa vellíðan og árangur í námi. Nemendurnir í rannsókninni náðu félagslegum og námslegum árangri, byggðu ofan á tungumálaforða sinn áreynslulaust og löguðu sig vel að kringumstæðum. Metnaðarfullir, virkir foreldrar og móðurmálskennarar bættu starfsemi grunnskóla með því að styðja við tungumálaforða nemendanna, en með því sköpuðust kringumstæður sem gerðu fjöltyngdum nemendum kleift að líða vel og ná auknum árangri í námi. Niðurstöður rannsóknarinnar sýna fram á mikilvægi allra tungumála nemendanna og þörfina á að í skólum sé byggt á viðeigandi kennslufræði fyrir fjöltyngda nemendur, að unnar séu tungumálastefnur í skólum og að fjölskyldur móti meðvitaða tungumálastefnu. Niðurstöðurnar gefa vísbendingar um að viðurkenna þurfi fjöltyngi nemenda og notkun alls tungumálaforða þeirra í námi og félagslegum aðstæðum. Þannig er stutt við sjálfsmynd nemenda, tilfinningu þeirra um að tilheyra og virka þátttöku. Niðurstöðurnar auka enn fremur skilning á því að innflytjendaforeldrar og kennarar deila hlutverki og ábyrgð á að viðhalda og þróa tungumálaforða fjöltyngdra nemenda. Fjöltyngi nemenda er sífellt til staðar og virkt í lífi þeirra. Skólar eru hluti fjölbreytts, lýðræðislegs samfélags og meðal hlutverka þeirra er að búa alla nemendur undir framtíðarstörf og virka þátttöku í samfélaginu. Fjölmenningarskólar sem vinna án aðgreiningar að menntun allra nemenda ættu að endurspegla raddir og tungumálaþarfir allra nemenda sinna. Þessi rannsókn sýnir fram á mikilvægi þess að tengja á milli tungumálastefnu fjölskyldna, móðurmálskennslu sem fer fram utan hins formlega skólakerfis og námsins sem fer fram í grunnskólanum. Auka þarf rannsóknir á valdeflandi kennsluaðferðum sem styðja við fjöltyngi og byggja á tungumálaauðlindum nemenda, samstarfi á milli kennara og innflytjendaforeldra sem einkennist af virðingu og um leið víðtækari skilningi á fjöltyngi sem viðmiði þar sem jafngildi allra tungumála í skólum og samfélögum er viðurkennt.