The thesis examines the dynamics of Arctic social-ecological systems (SES) that enable
human wellbeing benefits through whale ecosystem services (ES). It does so through a
review of relevant literature, construction of conceptual models, two primary economic
and socio-cultural whale ES valuation studies, and an assessment of whale ES governability.
The results indicate multiple human wellbeing benefits and associated economic, socio-
cultural and biophysical values derived from marine ecosystems through whale ES in
selected case study communities in Greenland, Iceland and Norway. These benefits include
but are not limited to tourism, education, cultural identity, community cohesiveness, commercial and indigenous whaling, biodiversity enhancement, ecosystem regulation, inspiration for arts, and existence values. The case studies demonstrate that they are obtained by communities through human-nature co-production of whale ES and governed by a multilayered web of formal and informal governance interactions. The social-ecological complexity revealed in the analysis of whale ES underlines the importance of context and plural ES values in Arctic marine resource governance. It also implies a necessity to study
social and ecological phenomena together as one co-evolving Earth system. Following
these observations, conceptual models were developed integrating elements of ES, their
co-production, and interactive governance and governability theories. The results of the
governability assessment reveal high complexity and dynamics related to whale ES, ability
of actors to self-govern, and a need for reflective and adaptive governance regimes. The
relevance of the methodology and conceptual models applied in this research extends beyond the Arctic and can be applied in other natural resource contexts.
Í þessari doktorsritgerð er gangverk félagslegra vistkerfa á norðurslóðum sem gera
mönnum kleift að njóta góðs af vistkerfisþjónustu hvala skoðað. Þetta var gert með því að
rýna núverandi stöðu þekkingar á tengdum fræðum, smíði á hugmyndalíkönum, tveimur
frumrannsóknum á efnahagslegu og félags-menningarlegu gildi vistkerfisþjónustu hvala og
mati á stjórnhæfni vistkerfisþjónustu hvala. Niðurstöðurnar benda til margvíslegs
ávinnings fyrir velferð manna og tengdra efnahags-, félags-menningar- og lífeðlislegra
gilda frá vistkerfum í hafi, sem tengd eru vistkerfisþjónustu hvala í þeim samfélögum á
Grænlandi, Íslandi og Noregi sem valin voru sem tilvik rannsóknarinnar. Ávinning frá
vistkerfisþjónustu hvala má meðal annars sjá hvað varðar ferðaþjónustu, fræðslu,
menningarlega sjálfsmynd, samfélagslega samheldni, hvalveiðar í bæði atvinnuskyni og
fyrir frumbyggja, eflingu líffræðilegs fjölbreytileika, regluverk tengt vistkerfinu, innblástur
fyrir listsköpun og tilvistargildi. Tilviksrannsóknirnar sýna að samfélagið í heild sinni
nýtur ávinningsins með því að lifa í sátt og samlyndi við náttúruna og með góðri, marglaga
stjórnun í gegnum formleg og óformleg samskipti. Greining á vistkerfisþjónustu hvala
varpaði ljósi á félags-vistfræðilegt flækjustig sem undirstrikar mikilvægi þess að íhuga
samhengið og margvísleg gildi vistkerfisþjónustu í stjórnun auðlinda hafsins á
norðurslóðum. Þessi greining gaf einnig til kynna nauðsyn þess að rannsaka félags- og vistfræðileg fyrirbæri saman sem hluta af þróunarkerfi jarðarinnar. Í kjölfar þessara athugana
voru hugmyndalíkön þróuð þar sem þættir úr vistkerfisþjónustu, samframleiðsla þeirra og
gagnvirkar stjórnunar- og stjórnhæfnikenningar voru samþættar. Niðurstöður á mati á
stjórnhæfni sýndu fram á hátt flækjustig og gangverk tengd vistkerfisþjónustu hvala, hæfni
aðila til að stjórna sér sjálfir og þörf fyrir sveigjanleg stjórnkerfi. Gildi aðferðafræðinnar og
þeirra hugmyndalíkana sem þróuð voru í þessari rannsókn nær út fyrir norðurslóðir og er
hægt að beita á aðrar náttúruauðlindir.