Background and aims: Macroeconomic fluctuations have shown various
effects on population health, but the evidence base for their influence on
maternal health and birth outcomes is scarce and inconclusive. The overall
aim of this thesis was to examine the potential effect of the 2008 economic
collapse in Iceland on maternal diseases and health behaviors during
pregnancy as well as on adverse birth outcomes. Furthermore, we aimed to
explore the effect of the surrounding economic climate in Iceland on potential
changes in the health of the pregnant women and birth outcomes.
Material and methods: In study I we used a random sample of 1329 births
occurring between 2001, and 2010. Information on maternal smoking status,
body mass index and demographic characteristics were retrieved from the
Icelandic Medical Birth Registry and maternity records. Trends in continued
smoking into the second trimester of pregnancy, obesity, and body mass
index were assessed using logistic and linear regression analyses. Logistic
regression analysis was used to calculate the annual odds of smoking and
obesity, both overall and by maternal demographic characteristics. In studies
II-IV, the Icelandic Medical Birth Registry was used to identify all women
giving birth to live-born singletons between the years 2002 and 2012 (2006-
2009 for study III). Information on pregnancy-induced hypertensive disorders,
birth outcomes, and parental demographic characteristics were retrieved from
the Birth Registry and use of antihypertensive drugs during pregnancy,
including β-blockers and calcium channel blockers, from the Icelandic
Medicines Registry. Information on the aggregate economic climate was
retrieved from Statistics Iceland. With the pre-recession period as a
reference, we used logistic regression analyses to assess changes in
pregnancy-induced hypertensive disorders, prescription fills for
antihypertensive drugs and adverse birth outcomes during the recession
years.
Results: There was an annual decrease in continued smoking (odds ratio
(OR) 0.94, 95% confidence interval (CI) 0.88-1.00) among pregnant women
in Iceland giving birth during the first decade of the 21st century, whereas no
significant changes in obesity were observed (OR 1.02, 95% CI 0.96-1.07).
The highest prevalence of maternal smoking and obesity was observed in the
years leading up to the economic collapse or in 2005 to 2006.
vi
With regard to maternal diseases and using the pre-recession period as a
reference, we observed an increase in gestational hypertension during the
first recession year (OR 1.47, 95% CI 1.13-1.91) with a concurring increase
in prescription fills for β-blockers during the same year (OR 1.43, 95% CI
1.07-1.90). The increase was confined to the first recession year and was not
observed in the subsequent recession years. Furthermore, the increase
disappeared when adjusting for aggregate unemployment rate, indicating that
the economic conditions, as proxied by aggregate unemplyment, is the
reason for the observed effects. No changes were observed for preeclampsia
or in prescription fills for calcium channel blockers between the pre-recession
and recession periods.
With regard to adverse birth outcomes and using the pre-recession period
as a reference, we observed an increase in low birth weight during the first
recession year (OR 1.35, 95% CI 1.12-1.63) but not during the subsequent
recession years. Furthermore, we noted an increase in small for gestational
age births, both during the first recession year (OR 1.11, 95% CI 1.00-1.23)
and the subsequent three recession years (OR 1.08, 95% CI 1.01-1.16). The
observed increase of low birth weight and small for gestational age births
were attenuated when adjusting for aggregate economic indicators.
Moreover, the findings indicated infants born to young women, those not
cohabitating and parents not working paid labor-market jobs, were at higher
risk for these adverse birth outcomes during the recession years compared
with their peers during the pre-recession years. No significant change was
observed for preterm births between pre-recession and recession periods.
Conclusions: The findings of this thesis lend support to the notion that the
2008 economic collapse in Iceland had adverse effects on the health of
pregnant women and their offspring in Iceland during the first four years of
the economic recession. More specifically, the findings indicate a transient
increase in gestational hypertension and in the use of β-blockers during the
first and most severe year of the economic recession, as well as a negative
influence on fetal growth, which was particularly observed among the most
vulnerable groups of the society, resulting in widening disparities in birth
outcomes in Iceland during the recession.
Inngangur: Sýnt hefur verið fram á að sveiflur á efnahagsástandi þjóða geta
haft áhrif á lýðheilsu. Hinsvegar er ekki mikið vitað um áhrif slíkra sveiflna á
heilsu mæðra og fæðingarútkomur. Niðurstöður þeirra rannsókna sem gerðar
hafa verið hafa verið misvísandi. Meginmarkmið þessa doktorsverkefnis var
að rannsaka möguleg áhrif íslenska efnahagshrunsins, haustið 2008, á heilsu
barnshafandi kvenna og fæðingarútkomur. Ennfremur að kanna að hversu
miklu leyti efnahagsástandið á Íslandi skýrði mögulegar heilsufarsbreytingar
hjá ofangreindum konum og afkvæmum þeirra.
Efni og aðferðir: Í rannsókn I var notað slembiúrtak úr Fæðingaskrá Íslands
sem samanstóð af 1329 konum sem eignuðust börn á tímabilinu 2001 til
2010. Upplýsingum um reykingavenjur á meðgöngu, líkamsþyngdarstuðul og
lýðfræðilegar upplýsingar um móður voru fengnar úr Fæðingaskrá og úr
mæðraskrám. Notuð var lógistísk og línuleg aðhvarfsgreining til að reikna
breytingar á reykingum á meðgöngu, líkamsþyngdarstuðli og offitu eftir árum
og eftir lýðfræðilegum bakgrunnsþáttum móður.
Í rannsóknum II-IV var Fæðingaskráin notuð til að bera kennsl á allar
konur sem fæddu lifandi einbura á árunum 2002 til 2012 (2006-2009 fyrir
rannsókn III). Upplýsingum um meðgöngutengda háþrýstingssjúkdóma
(meðgönguháþrýstingur, meðgöngueitrun) og óhagstæðar fæðingarútkomur
(léttburafæðingar, fyrirburafæðingar, vaxtarskerðing í móðurkviði), auk
lýðfræðilegra upplýsinga um móður og föður voru fengnar úr Fæðingaskrá en
upplýsingar um notkun háþrýstingslækkandi lyfja (β-blokkar,
kalsíumgangalokar) fengust úr Lyfjagagnagrunni. Efnahagsvísar Íslands voru
fengnir frá Hagstofu Íslands. Lógistísk aðhvarfsgreining var notuð til að meta
breytingar á meðgöngutengdum háþrýstingssjúkdómum og notkun á
háþrýstingslækkandi lyfjum, auk breytinga á óhagstæðum fæðingarútkomum
á árunum eftir efnahagshrunið, samanborið við árin fyrir hrun.
Niðurstöður: Niðurstöðurnar gefa til kynna að árlega hafi dregið úr
reykingum (gagnlíkindahlutfall (GLH) 0.94, 95% öryggismörk (ÖM) 0.88-1.00)
á meðal ófrískra kvenna á Íslandi á fyrsta áratug aldarinnar. Á sama tíma
virðist ekki hafa orðið marktæk breyting á tíðni offitu hjá ófrískum konum
(GLH 1.02, 95% ÖM 0.96-1.07). Hæsta tíðni reykinga á meðgöngu og offitu
virðist hafa verið í aðdraganda efnahagshrunsins, eða á árunum 2005 til
2006.
Niðurstöður er varða heilsu barnhafandi kvenna gefa til kynna að konur
sem voru ófrískar á fyrsta árinu eftir hrun voru í aukinni áhættu fyrir
iv
meðgönguháþrýstingi (GLH 1.47, 95% ÖM 1.13-1.91) samanborið við konur
sem voru ófrískar fyrir hrun, með samsvarandi aukningu í notkun β-blokka á
þessu sama tímabili (GLH 1.43, 95% ÖM 1.07-1.90). Þessi aukning virðist
hafa verið bundin við fyrsta árið eftir hrun og sást ekki þegar lengra dró frá
hruni. Ennfremur, þegar leiðrétt var fyrir atvinnuleysisstigi þá hvarf þessi
aukning sem gefur til kynna að dýpt kreppunnar, mæld með atvinnuleysisstigi
í landinu, sé skýringin á þeim tengslum sem fundust. Engin breyting varð á
tíðni meðgöngueitrunar eftir efnahagshrunið, samanborið við árin fyrir hrun.
Niðurstöður er varða fæðingaútkomur gefa til kynna aukna áhættu á
fæðingum léttbura á fyrsta árinu eftir efnahagshrunið (GLH 1.35, 95% ÖM
1.12-1.63), samanborið við árin fyrir hrun. Þessi aukning virtist vera bundin
við fyrsta árið eftir hrun og sást ekki þegar lengra dró frá hruni. Sú aukning
sem varð á léttburum eftir hrun virðist að einhverju leyti vera tilkomin vegna
vaxtarskerðingar í móðurkviði. Á fyrsta ári eftir hrun varð aukning á
vaxtarskertum nýburum (GLH 1.11, 95% ÖM 1.00-1.23) sem virtist vera
viðvarandi út rannsóknartímabilið (GLH 1.08, 95% ÖM 1.01-1.16). Þegar
leiðrétt var fyrir efnahagsvísum þá hvarf þessi aukning á fæðingum léttbura
og vaxtarskertra barna, sem gefur til kynna miðlunaráhrif af efnahagsástandi í
landinu. Ennfremur gefa niðurstöðurnar til kynna að börn ungra kvenna,
þeirra sem ekki voru í sambúð og foreldra þar sem báðir voru án launaðrar
atvinnu, voru í aukinni áhættu á að fæðast of létt eða vaxtarskert í kjölfar
efnahagshrunsins samanborið við sömu hópa fyrir hrun. Engar marktækar
breytingar urðu á tíðni fyrirburafæðinga eftir hrun, samanborið við fyrir hrun.
Ályktun: Niðurstöðurnar gefa til kynna að efnahagshrunið á Íslandi haustið
2008 hafi haft neikvæð áhrif á heilsu barnshafandi kvenna og á
fæðingaútkomur þeirra. Nánar tiltekið þá virðist efnahagshrunið hafa valdið
aukningu á meðgönguháþrýstingi og notkun háþrýstingslækkandi lyfja á
fyrsta og alvarlegasta ári efnahagsþrenginganna, auk þess að hafa haft
neikvæð áhrif á vöxt barna í móðurkviði. Neikvæð áhrif efnahagshrunsins á
fósturvöxt virðist hafa verið mest hjá viðkvæmustu hópum þjóðfélagsins sem
ýtir undir ójöfnuð í fæðingaútkomum eftir þjóðfélagshópum á tímum
efnahagsþrenginga. Ólíklegt verður að teljast að neikvæð áhrif
efnahagshrunsins á heilsu barnshafandi kvenna og fæðingaútkomur hafi
verið miðlað í gegnum verri heilsuhegðun hjá barnshafandi konum.
