Weight effects and variation in word order in Icelandic and Faroese

Abstract

Abstract The theoretical aim of this project is to get a better understanding of the so called weight effects illustrated in examples like the following (? = a questionable example, * = a bad example, ** = an even worse example; brackets enclose the relevant constitutents):

(1) a. María las [bókina um Línu langsokk og sjóræningjana] Mary read [book.DET about Pippi Longstocking and pirates.DET] [fyrir börnin]. [to children.DET] ‘Mary read the book about Pippi Longstocking and the pirates to the children.’

b. María las [fyrir börnin] Mary read [to children.DET] [bókina um Línu langsokk og sjóræningjana]. [book.DET about Pippi Longstocking and pirates.DET] ‘Mary read to the children the book about Pippi Longstocking and the pirates.’

c. María las [bókina] [fyrir börnin]/ *[fyrir börnin ] [bókina]. Mary read [book.DET] [to children.DET] [to children.DET] [book.DET] ‘Mary read the book to the children.’

d. María las [hana] [fyrir börnin]/ **[fyrir börnin] [hana]. Mary red [it] [to children.DET] [to children.DET] [it] ‘Mary red it to the children.’

In (1b) the “heavy” direct object of the verb has been shifted to a right-peripheral position after the prepositional phrase (PP) and the outcome is a natural word order. As (1c) shows, this shift (usually referred to as “Heavy NP Shift” or HNPS for short) is much worse if the object is lighter or shorter and it is completely impossible if it is an unstressed pronoun as in (1d). Weight effects of a similar kind have been observed in a number of languages and in various constructions. The sentences in example (1) are in Icelandic but HNPS is also a similar and a well-known construction in English. Weight effects are also found, for instance, in English and Icelandic particle verb constructions. While most speakers can say sentences (2a), where an NP precedes a particle and (2b), where the same NP follows the particle, an unstressed pronominal object like it cannot follow the particle, like in (2c) whereas a heavy NP usually does (2d).

(2) a. Ég skrifaði [heimilisfangið] [niður]. I wrote [address.DET] [down] ‘I wrote the address down.’

b. Ég skrifaði [niður] [heimilisfangið]. I wrote [down] [address.DET] ‘I wrote down the address.’

c. **Ég skrifaði [niður] [það]. **I wrote [down] [it] ‘I wrote it down.’

d. ?Ég skrifaði [heimilisfangið sem þú gafst mér] [niður]. ?I wrote [address.DET that you gave me] [down] ‘I wrote down the address that you gave me.’

Something similar is apparently also true of the so-called Object Shift in Icelandic:

(3) a. Ég las [aldrei] [bókina sem þú gafst mér á jólunum í fyrra]. I read [never] [book.DET that you gave me at Christmas in last-year] ‘I never read the book that you gave me for Christmas last year.’

b. ?*Ég las [bókina sem þú gafst mér á jólunum í fyrra] [aldrei]. I read [book.DET that you gave me at Christmas in last-year] [never] ‘I never read the book that you gave me for Christmas last year.’

c. Ég las [aldrei] [þessa bók] / [þessa bók] [aldrei]. I read [never] [this book] / [this book] [never] ‘I never read this book.’

d. Ég las *[aldrei] [hana] / [hana] [aldrei]. I read [never] [it] [it] [never] ’I never read it.’

The default position of the object in Icelandic is shown in (3a), where the object follows the sentential adverb aldrei ‘never’. As (3b) suggests, the heavy object can only marginally shift to the left across aldrei, whereas the variants in (3c) show that this shift is natural, but not necessary, if the object is a definite non-heavy NP. But as shown in (3d), an unstressed pronominal object must shift across the sentential adverb and cannot be left in situ. The theoretical question is then what is it that makes these constituents heavy. Although weight effects in word order have been known to linguists at least since Behagel (1909), they tend to disagree as to what the relevant concept of weight is. Here are some possibilities that have been suggested in the literature:

• Weight can be defined morphologically and/or phonologically: It is simply the number of words in the relevant constituents that plays a role. • The syntactic makeup of the constituents plays a role. Phrases that contain embedded clauses are intrinsically more “heavy” than phrases that do not. • It is not only the weight of the “movable” constituent that plays a role but also the weight of the constituent that it shifts over (e.g. the PP in (1)). So relative weight is important.

More proposals about the nature of linguistic weight can be found in the linguistic literature, as reviewed to some extent in Chapter 2 of this thesis. In addition, it has been argued that constructions within a given language may vary with respect to the role of different weight predictors‒ and languages may also differ in this respect. The effects of these different weight predictors have not been systematically compared to each other across more than one syntactic construction and it has also never been investigated whether various potential weight factors have different roles in two closely related languages (most previous studies have focused on a single syntactic construction in one language and one research method). The goal of this thesis was to test the definitions of weight mentioned above, among other notions of weight effects across various syntactic constructions in Icelandic and Faroese, including Heavy NP Shift (HNPS), Full NP Object Shift (OS) and Particle Shift (PS). A study of this kind, where weight effects in various syntactic constructions in two different languages, has not been done before. The study used mixed methods, comparing spoken and written production data from language production tasks and an extensive corpus study, along with speaker evaluations from acceptability experiments. These methods were combined to provide a clearer image of weight effects and variation in word order in Icelandic and Faroese than has previously been done. Since the potential heaviness factors under consideration belong to different levels of the language, namely morphology/phonology, syntax and discourse, experiments and surveys of the kind proposed should shed light on the interaction between these different levels, which is part of the theoretical impact of this thesis. Because the surveys included a relatively large number of speakers, the results provide us with new information about possible variation within and across closely related languages. In addition, this research adds to our descriptive knowledge of Icelandic and Faroese. The main results of this study show that different weight predictors, including number of words and syllables, syntactic complexity, measured by whether the NP includes a relative clause or not, and even prosodic weight factors, such as stress at the phrase level, can affect word order in various syntactic constructions in Icelandic and Faroese, although the effects are in some instances less clear in Faroese.The results show that these weight predictors do not affect syntactic constructions to the same degree. For instance, prosodic weight factors and complexity can have stronger weight effects than other weight predictors in some syntactic constructions. The results also show that weight effects are more extensive than has previously been considered, in the sense that heaviness attracts long or complex constituents to the left edge of the sentence via leftward movement such as Left Dislocation (LD), unlike what is generally assumed in the literature. Finally, the results show that different weight predictors affect syntactic constructions to a varying degree in language production, i.e., in written and spoken language, and in speakers’ evaluations. For example, the number of words the shiftable constituent includes and the relative length of the shifted constituent vs the string of words it shifts over, proved to be important on all levels, in speakers’ evaluations and in language production but relative weight and syntactic complexity are more important in language production than in acceptability evaluations. These results show that weight effects have more effect on speakers’ production planning than the recipients’ parsing of written language. This has not been demonstrated before by an extensive study such as this one.

Ágrip Markmið þessarar rannsóknar er að kanna eðli svokallaðra þyngdaráhrifa í setningum á borð við þessar (? = vafasöm setning, * = ótæk setning, ** = enn verri setning, hornklofar afmarka þá setningarliði sem eru til skoðunar):

(1) a. María las [bókina um Línu langsokk og sjóræningjana] [fyrir börnin]. b. María las [fyrir börnin] [bókina um Línu langsokk og sjóræningjana]. c. María las [bókina] [fyrir börnin]/ *[fyrir börnin ] [bókina]. d. María las [hana] [fyrir börnin]/ **[fyrir börnin] [hana].

Dæmi af þessu tagi sýna að þungt andlag eins og [bókina um Línu langsokk og sjóræningjana] má hafa á eftir forsetningarlið eins og [fyrir börnin] og er þá sagt að andlagið hafi færst með færslu þungs nafnliðar. Dæmi (1c) sýnir að léttari andlög eins og [bókina] fara illa í þessari stöðu og sé andlagið áherslulaust fornafn eins og [hana] er sú orðaröð alveg ótæk. Þyngdaráhrif af þessu tagi má finna í ýmsum tungumálum og ólíkum setningagerðum, t.a.m. í agnarsagnasamböndum í ensku og íslensku. Flestum íslenskum málhöfum þykja setningar (2a) og (2b) eðlilegar en fæstir myndu samþykkja setningu (2c) þar sem áherslulaust persónufornafn kemur á eftir sagnarögninni niður. Ef andlagið er þungt fer hins vegar betur að hafa það aftast í setningunni en á eftir sagnaröginni (2d).

(2) a. Ég skrifaði [heimilisfangið] [niður]. b. Ég skrifaði [niður] [heimilisfangið]. c. **Ég skrifaði niður [það]. d. ?Ég skrifaði [heimilisfangið sem þú gafst mér] niður.

Það sama virðist eiga við um svokallað andlagsstökk í íslensku:

(3) a. Ég las [aldrei] [bókina sem þú gafst mér á jólunum í fyrra]. b. ?*Ég las [bókina sem þú gafst mér á jólunum í fyrra] [aldrei]. c. Ég las [aldrei] [þessa bók]/[þessa bók] [aldrei]. d. Ég las **[aldrei] [hana]/[hana] [aldrei].

Grundvallarstaða andlagsins í íslensku sést í (3a) þar sem andlagið kemur á eftir setningaratviksorðinu aldrei. Eins og (3b) gefur til kynna er erfitt að færa þunga andlagið til vinstri yfir neitunina en dæmin í (3c) sýna að þessi orðaröð er eðlileg, þó ekki nauðsynleg, ef andlagið er ákveðinn, léttur nafnliður. Eins og (3d) sýnir verður áherslulaust persónufornafn alltaf að færast til vinstri með andlagsstökki enda getur það ekki staðið á upprunastað. Fræðilega spurningin er þá hvað það er sem gerir setningarliði þunga. Þótt þyngdaráhrif hafi lengi verið þekkt fyrirbæri, a.m.k. síðan Behagel skrifaði um þau (1909), eru málfræðingar ekki á einu máli um það hvernig best sé að skilgreina þyngd. Hér eru nokkur dæmi sem hafa verið gefin í fræðilegri umfjöllun um þyngd:

• Þyngd liða ræðst af orðafjölda. Það er orðafjöldi innan viðkomandi liðar sem skiptir máli. • Setningafræðileg gerð liðarins (svokallað „flækjustig“) skiptir máli. Liðir sem innihalda tilvísunarsetningu eru í eðli sínu þyngri en liðir sem ekki gera það. • Það er ekki aðeins þyngd færanlega liðarins sem skiptir máli, heldur einnig þyngd liðarins sem hann færist yfir. Hlutfallsleg þyngd viðkomandi liða skiptir máli.

Fleiri skilgreiningar á eðli málfræðilegrar þyngdar er að finna í fræðilegri umfjöllun um þyngdaráhrif og verða þeim helstu gerð skil í öðrum kafla þessarar ritgerðar. Því hefur einnig verið haldið fram að þyngdaráhrif geti verið mismunandi eftir setningagerðum og jafnvel tungumálum. Hins vegar hafa áhrif þessara þátta ekki verið borin skipulega saman og ekki hefur verið skoðað hvort áhrifin geti verið mismunandi eftir tungumálum (fyrri rannsóknir hafa flestar miðað við eina setningagerð, eitt tungumál og eina rannsóknaraðferð) en það er gert í þessari ritgerð. Í ritgerðinni eru ofangreindar kenningar og fleiri prófaðar og skýringargildi þeirra kannað fyrir ýmsar setningagerðir í íslensku og færeysku, þ.m.t. í setningum með færslu þungs nafnliðar, andlagsstökki og agnarsagnasamböndum. Samanburðarrannsókn af þessu tagi, sem ber saman þyngdaráhrif í ólíkum setningagerðum í tveimur tungumálum, hefur ekki verið gerð áður. Í rannsókninni eru notaðar blandaðar rannsóknaraðferðir þar sem töluð og rituð málgögn úr málframköllunarprófum og málheildum, ásamt mati málhafa á setningagerðum úr dómaprófum, eru borin saman til þess að fá skýrari mynd af þyngdaráhrifum á orðaröð í íslensku og færeysku en áður hefur verið gert. Þar sem þyngdaráhrif tilheyra ólíkum sviðum tungumálsins, þ.e.a.s. orðhlutum/hljóðkerfi, setningagerð og merkingu liða, varpar þessi rannsókn nýju ljósi á samspil þessara ólíku sviða og felst vísindalegt gildi hennar m.a. í þessu. Þýði málhafa sem taka þátt í rannsókninni er ansi stórt og niðurstöðurnar munu þess vegna veita nýjar upplýsingar um möguleg tilbrigði innan og á milli tveggja náskyldra tungumála. Þar að auki mun rannsóknin bæta miklu við við málfræðilega lýsingu íslensku og færeysku. Niðurstöður rannsóknarinnar sýna að ólíkir þyngdarþættir, þ.m.t. orðafjöldi, flækjustig liða, hlutfallsleg þyngd og jafnvel hljóðkerfislegir þættir á borð við setningaráherslu, geta allir haft áhrif á orðaröð í ýmsum setningagerðum í íslensku og færeysku, þótt áhrifin séu í sumum tilvikum óljósari í færeysku. Niðurstöðurnar sýna að ólíkir þyngdarþættir hafa mismikil áhrif á setningagerðirnar, t.a.m. geta hljóðkerfisleg þyngd og flækjustig haft meira vægi en orðafjöldi liða í ákveðnum setningagerðum. Niðurstöðurnar leiða einnig í ljós að þyngdaráhrif eru víðtækari en áður var talið, þar eð þau ná einnig til liða sem færast á vinstri kant setninga, ólíkt því sem almennt hefur verið talið. Að lokum sýna niðurstöðurnar að ólíkir þyngdarþættir hafa mismikil áhrif á setningagerðir eftir því hvort þeir koma fyrir í málframleiðslu, þ.e.a.s. töluðu og rituðu máli, eða í mati málhafa á setningagerðum: t.a.m. reyndust orðafjöldi og hlutfallsleg þyngd mikilvægir þættir í dómum málhafa og í málframleiðslu en hlutfallsleg þyngd og flækjustig hafa enn meira vægi í málframleiðslu. Þessar niðurstöður benda til þess að þyngdaráhrif almennt séu mikilvægari fyrir framleiðsluferli mælanda en upplýsingaúrvinnslu viðtakanda á rituðu máli, en ekki hefur verið sýnt fram á þetta áður með svo ítarlegri rannsókn.