Archaeology has been fundamentally entangled in colonial power dynamics and nationalist schemes. This entanglement is clearly evident in Iceland, as our discipline has been, and continues to be, a vital tool in shaping and reshaping the Icelandic national identity. Despite the increased interest in the politics of the past by Icelandic anthropologists, sociologists and folklorists, the subject has nonetheless remained somewhat elusive to archaeologists and has received little to no interest. By presenting four cases studies on archaeological remains, historical and literary sources and ethnological material, the present work aspires to fill this void.
An archaeological approach to nations and nationhood begins by acknowledging the intricate relationship between materials, cultural artefacts, places and people as well as the nationalist discourses that surround them. Based on an archaeological sensitivity towards material culture and materiality, each case study is attentive to the relationality of discourses and objects, and aims to demonstrate that what enables the entanglement of archaeology with nationalism is a set of intermeshed, mutually embedded and at times overlapping histories, discourses and materialities. Within this framework, the thesis demonstrates that the materials with which archaeologists work in Iceland have always been implicated in a colonial-cum-nationalist rhetoric of civilisation and argues that the effects of this entanglement are still felt in a wide array of disciplines including archaeology. By paying an increased attention to the materials that constitute the nation together with the discourses and practices about such materials we can provide a more accurate and comprehensive interpretation of nations and nationalisms.
The present thesis aims to grow an awareness of the relationship between archaeology and nationalism and inform archaeological practitioners, academics as well as the public about the inherent and complicated nature of this relationship. It also aspires to show how archaeology can be used to deconstruct a number of established national narratives and ideas. The exposure of this understudied relationship will challenge some of our stereotypical and ethnocentric interpretations of the past, encourage the introduction of other themes for investigation, as well as put Icelandic archaeology in tune with some of the major theoretical advances noted elsewhere.
Fornleifafræði sem fræðigrein hefur frá upphafi verið samofin nýlendustefnu og orðræðu þjóðernishyggjunnar. Þetta samband er einnig greinilegt á Íslandi þar sem fornleifafræðin hefur haft, og hefur enn, mikilvægu hlutverki að gegna við að móta og endurmóta þjóðernisvitund Íslendinga. Þrátt fyrir aukinn áhuga íslenskra mannfræðinga, félagsfræðinga og þjóðfræðinga á pólitísku gild fortíðarinnar hafa fornleifafræðingar ekki haft skýra sýn á viðfangsefnið og það hefur ekki vakið mikinn áhuga þeirra, ef einhvern. Hér er markmiðið að fylla þetta tómarúm með því að leggja fram fjórar tilviksrannsóknir á fornleifum, ritheimildum, bókmenntum og þjóðfræðilegu efni.
Hugmyndir fornleifafræðinnar um þjóðir og þjóðerni byggja á flóknu samspili efniviðs, menningarminja, staða og fólks sem allt blandast saman í orðræðu þjóðernishyggjunnar. Allar tilviksrannsóknirnar miða að því að greina í sundur tengsl orðræðu og hluta. Markmiðið er að sýna fram á að samband fornleifafræði og þjóðernishyggju byggir á samofnum frásögnum, orðræðum og hinu efnislega.
Í þessari ritgerð er sýnt fram á að viðfangsefni fornleifafræðinga á Íslandi hafa markast af nýlenduhugsun og þjóðernissinnaðri orðræðu um siðmenningu. Færð eru rök fyrir því að þessa sambands gæti innan fjölmargra fræðigreina, þar á meðal fornleifafræði. Því er einnig haldið fram að hægt sé að skilja betur hugtök á borð við þjóð og þjóðernishyggju með því að beina sjónum að hinu efnislega og þeirri orðræðu og þeim athöfnum sem því tengjast.
Í víðara samhengi þá miðar þessi ritgerð að því að auka meðvitund um samband fornleifafræði og þjóðernishyggju og upplýsa fornleifafræðilega iðkendur, fræðimenn jafnt sem almenning, um hið samgróna og margþætta eðli þessa sambands. Leitast er við að sýna fram á hvernig fornleifafræðileg nálgun nýtist til að afbyggja fjölda rótgróinna frásagna og hugmynda um þjóðina. Með því að afhjúpa þetta órannsakaða samband er staðalímyndum og þjóðhverfum túlkunum okkar á fortíðinni ögrað. Afhjúpuninni er ætlað að skapa svigrúm fyrir önnur rannsóknarefni og stuðla að því að íslensk fornleifafræði gangi í takt við helstu kennilegu framfarir sem orðið hafa.
