Ljósvetninga saga takes place in Northern Iceland during the tenth and eleventh centuries and focuses on the political maneuverings of the chieftain Guðmundr inn ríki Eyjólfsson and his son Eyjólfr. Most of the academic debate surrounding Ljósvetninga saga has focused on the issue of its origins. This saga, most likely written in the thirteenth century, is atypical in that it has two seperate redactions that offer highly divergent information and narratives in several segments, dividing the saga between the A-redaction, based on the late fourteenth–early fifteenth-century manuscript AM 561 4to, and the C-redaction, based on the mid-fifteenth-century manuscript AM 162 c fol. and its approximately fifty post-medieval paper copies. The divergent redactions are the source of much speculation about the text’s origins, split between an interpretation of oral composition, commonly referred to as Freeprose, and one of written composition, commonly referred to as Bookprose. These two understandings of the saga are also tied to two different editions of the saga, which have been alternately used to elevate one redaction over the other. Theodore Andersson’s attempt to shift the debate toward a compromise between Freeprose and Bookprose has only been partially successful, due, among other reasons, to his continued elevation of one redaction (the C-redaction). This thesis approaches both redactions as independent, internally-coherent texts rather than stressing their literary relationship. The thesis deals with its primary question: How did the reception of Ljósvetninga saga influence its construction? It shows that Ljósvetninga saga has been constantly rewritten over time by its oral performers, its literary authors, its scribes, its publishers, and its scholars.
In the introduction, the thesis establishes its material philology approach, presents its assumptions about medieval authorship and intentionality, and argues for the use of the paper manuscript AM 485 4to as the base manuscript for its treatment of C-redaction. The scholarly debate about the saga is presented with special attention paid to matters of origins and dating, examining Ljósvetninga saga’s relationship with Brennu-Njáls saga, and what is gained from a literary connection between the two. A literary interpretation of both redactions as texts that have their own intrinsic value is provided, showing how each of these texts creates meaning using internal connections, including the C-redaction’s þættir. Ljósvetninga saga is used as a tool to discuss the role of cultural memory in composition and interpretation, with a stress on the scholar Barði Guðmundsson, AM 162 c fol.’s fifteenth-century scribe Ólafur Loftsson, and AM 561 4to’s hypothetical fourteenth-century context. The thesis offers a synchronic and a diachronic reading: the first treats memory as a template for events and people contemporaneous with the author, whereas the second acknowledges both past and present as significant for interpretation. The thesis also examines Ljósvetninga saga in its generic context, questioning and expanding the definition of the Íslendingasögur (Sagas of Early Icelanders) category, and rejecting the usefulness of the term ‘post-classical’ Íslendingasögur altogether. Using Rick Altman’s concept of generic crossroads, the thesis analyses both redactions’ manuscripts’ approach to the issue of power.
This thesis reveals how scholarly preconceptions guided the reception of a specific saga, Ljósvetninga saga, and contributes to a wider understanding of how saga, Old Norse, medieval, and general literature are each constantly changing and unstable, both in their preservation, and in the ways they are presented to the general public and scholarly community.
Ljósvetninga saga gerist á Norðurlandi á tíundu og elleftu öld og fjallar fyrst og fremst um pólitískar fléttur höfðingjans Guðmundar hins ríka Eyjólfssonar og sonar hans Eyjólfs. Fræðileg umræða um Ljósvetninga sögu hefur öðru fremur einblínt á uppruna hennar. Sagan, sem talin er rituð á þrettándu öld, er óvenjuleg að því leyti að hún er varðveitt í tveim gerðum sem mjög eru frábrugðnar um ýmis atriði og atburði. Þannig skiptist sagan í A-gerð, sem byggð er á handritinu AM 561 4to frá seinni hluta fjórtándu aldar eða upphafi þeirrar fimmtándu, og í C-gerð, sem byggð er á handritinu AM 162 c fol. frá miðri fimmtándu öld og um það bil fimmtíu pappírsafritum sem rituð eru eftir siðbreytingu. Hinar frábrugðnu gerðir sögunnar hafa orðið tilefni til mikilla vangaveltna um uppruna sögunnar og skiptar skoðanir þar um. Ein skoðun er sú að sagan sé upprunnin í munnlegri geymd og er kennd við skóla sagnfestukenningarinnar, en önnur skoðun er sú að sagan sé frumsamin á bókfell og er hún kennd við bókfestukenninguna. Sá ólíki skilningur sem lagður er í söguna út frá þessum tveim meginkenningum tengjast sömuleiðis tveim ólíkum fræðilegum útgáfum á sögunni, sem hvor um sig hafa verið notaðar sem rök fyrir gildi annarrar gerðarinnar fram yfir hina. Tilraun Theodore Andersson til að sætta umræðuna og fara bil beggja kenninga hefur ekki tekist nema að hluta til, meðal annars vegna þeirrar óbilandi afstöðu sem hann tekur með C-gerð sögunnar. Í þessari ritgerð verður litið svo á að báðar gerðir sögunnar séu sjálfstæðir og sjálfum sér samkvæmir textar fremur en að bókmenntaleg tengsl þeirra verði í forgrunni. Lykilspurningin sem ritgerðinni er ætlað að svara er: Hvaða áhrif höfðu viðtökur Ljósvetninga sögu áhrif á samsetningu hennar? Hér verður sýnt að Ljósvetninga saga hefur stöðugt verið endursamin hvort heldur sem er í munnlegum flutningi, af bóklegum höfundum hennar, handritaskrifurum, útgefendum og fræðimönnum.
Aðferðir efnislegrar textafræði eru grundvöllur rannsóknarinnar. Í inngangi eru kynntar forsendur rannsóknarinnar er varða höfunda á miðöldum og bókmenntalegan atbeina þeirra, og rök eru færð fyrir því að pappírshandritið AM 485 4to sé grundvallarhandrit að C-gerðinni. Áhersla verður lögð á þá fræðilegu umræðu um söguna sem hefur að gera með uppruna hennar og aldur. Þar með verða tengsl Ljósvetninga sögu við Brennu-Njáls sögu skoðuð og hvað samband þessara texta getur sagt okkur. Báðar gerðir sögunnar eru greindar með aðferðum bókmenntafræði enda eru þær sjálfstæðar gerðir sem hvor hefur gildi í sjálfri sér, og það er sýnt hvernig merkingarsköpun hvors texta hangir saman við innbyrðis tengingar, þar með talið þætti C-gerðarinnar. Ljósvetninga saga er ennfremur notuð sem rammi um umræðu um hlutverk menningarminnis í samsetningu og túlkun sögunnar, með áherslu á fræðileg skrif Barða Guðmundssonar, skrifara fimmtándu aldar handritsins AM 162 c fol., og ætlað fjórtándu aldar samhengi handritsins AM 561 4to. Ritgerðin býður hvort tveggja upp á samtímalegan og sögulegan lestur á sögunni; hinn fyrri lítur á minni sem skapalón fyrir notkun atburða og persóna samtíða höfundinum, meðan hinn síðari viðurkennir að hvort tveggja fortíð og nútíð skipta máli fyrir túlkun texta. Ritgerðin kannar einnig bókmenntagrein Ljósvetninga sögu og færir fram efasemdir um og útvíkkun á skilgreiningu Íslendingasagna, og hafnar jafnframt alfarið hugtakinu ‘unglegar’ eða ‘póstklassískar’ Íslendingasögur. Með stuðningi í hugtaki Rick Altman ‘vegamót bókmenntagreina’ (e. generic crossroads) er ráðist í greiningu á nálgun handrita beggja gerða sögunnar á völd.
Ritgerðin leiðir í ljós hvernig fyrirframgefnar ályktanir fræðimanna hafa haft áhrif á viðtökur Ljósvetninga sögu. Hún er framlag til aukins skilnings á því hvernig forníslenskar sögur og bókmenntir almennt eru stöðugt breytingum háðar, bæði hvað geymd þeirra snertir og hvernig þær eru kynntar almenningi og fræðasamfélaginu.
