Bakgrunnur og markmið: Meirihluti einstaklinga upplifir streitu og áföll á
ævinni. Streita og áföll hafa í för með sér aukna áhættu á geðröskunum sem
geta leitt til alvarlegri útkoma, eins og aukinnar áhættu á sjálfsvígshugsum
sjálfsskaða, sjálfsvígstilraunum og sjálfsvígum. Markmið þessarar rannsóknar
var að kanna tengsl milli ýmissa persónulegra áfalla á lífsleiðinni og
sjálfsskaðandi hegðunar meðal karla og kvenna (rannsókn I). Enn fremur var
markmiðið að skoða áhrif samfélagslegs áfalls, nánar tiltekið áhrif
efnahagshrunsins á Íslandi árið 2008, á sjálfsskaðandi hegðun og sjálfsvíg
(rannsókn II og III).
Efniviður og aðferðir: Rannsókn I byggði á spurningalista úr forrannsókn
rannsóknarinnar Heilsusögu Íslendinga (N=1398). Tíðni áfalla voru metin
með Life Stressor Checklist-Revised og skilgreiningarviðmið samkvæmt
DSM-5 notuð til að skilgreina tegundir áfalla. Tíðni sjálfsskaðandi hegðunar
(sjálfsvígshugsun, sjálfsskaði eða sjálfsvígstilraun) var metin og Poisson
aðhvarfsgreining notuð til að meta tengsl milli áfalla og sjálfsvígshegðunar. Í
rannsóknum II og III voru notaðar upplýsingar um komur á bráðamóttöku og
innlagnir á Landspítala vegna sjálfsvígshegðunar (ICD-10: X60-84, X40-49,
Y10-34, T36-50, Z91.5) á árunum 2003-2012, auk upplýsinga frá
Dánarmeinskrá Embættis Landlæknis um sjálfsvíg á árunum 2002-2014
(ICD-10: X60-84 og Y 84.0). Þá voru upplýsingar um efnahagsvísa á
landsvísu fengnar frá Hagstofu Íslands til að meta möguleg áhrif þeirra á
sjálfsvígshegðun. Efnahagshrunið var skilgreint út frá dagsetningunni
6.október 2008. Poisson aðhvarfsgreining var notuð til að meta breytingu á
tíðni sjálfsvígshegðunar eftir efnahagshrun samanborið við árin fyrir hrun.
Niðurstöður: Alls höfðu 76% þátttakenda upplifað einhvers konar áfall á
lífsleiðinni í rannsókn I og 16% karla og 11% kvenna höfðu sögu um
sjálfsskaðandi hegðun. Þátttakendur sem höfðu orðið fyrir persónulegum
áföllum voru líklegri til að hafa skaðað sig á lífsleiðinni (RR 2.05, 95% CI
1.21-3.75). Þessi tengsl voru sérstaklega sterk meðal karla (RR 3.14, 95% CI
1.25-7.89) en ekki tölfræðilega marktæk meðal kvenna (RR 1.45, 95% CI
0.70-2.99). Þegar áföll sem fólu í sér ofbeldi voru metin, fundust tengsl við
sjálfsskaðandi hegðun meðal kvenna og karla, (RR 2.97; 95% CI 1.67-5.67),
og þegar áföll sem fólu ekki í sér ofbeldi voru metin, fundust tengsl við
sjálfsskaðandi hegðun meðal karla (RR 3.27, 95% CI 1.30-8.25), en ekki
kvenna. Rannsóknir II og III sýndu enga breytingu á sjálfsskaðandi hegðun
iv
(RR 0.95, 95% CI 0.90–1.01) eða sjálfsvígum (RR 0.96, 95% CI 0.67- 1.38)
eftir efnahagshrun samanborið við fyrir efnahaghrun. Hins vegar sýndu
niðurstöður að komur karla vegna sjálfsskaða á Landspítala hefðu náð
hápunkti stuttu fyrir efnahagshrun, í hápunkti góðæris. Tengsl voru milli
hækkunar á atvinnuleysi og viðskiptajöfnuði eftir efnahagshrun og fækkun
koma á Landspítala vegna sjálfsskaðandi hegðunar. Þótt heildaraukning hafi
ekki orðið á sjálfsvígum eftir efnahagshrun, sýndi nánari greining að tíðni á
sjálfsvígum ógiftra karla (RR 1.31, 95% CI 1.03-1.67) og karla eldri en 65 ára
(RR 2.31, 95% CI 1.24-4.57) jókst. Þessi aukning átti sér þó stað þegar liðið
var frá efnahagshruninu og var aukningin hjá eldri körlum tengd aukningu
vergrar landsframleiðslu og auknum viðskiptajöfnuði.
Ályktun: Niðurstöður styðja fyrri rannsóknir sem sýnt hafa að áföll geti aukið
hættu á sjálfsskaðandi hegðun og gefa auk þess til kynna að áhrifin geti verið
sterkari fyrir karla en konur. Niðurstöðurnar gefa einnig til kynna að með
batnandi efnahag, og aukinni vergri landsframleiðslu, geti áhætta á
sjálfsskaðandi hegðun og sjálfvígum aukist, sérstaklega meðal karla. Ólíkt því
sem sést hefur í kjölfar efnahagshruna af þeirri stærðargráðu sem Íslendingar
upplifðu 2008, þá jókst ekki heildartíðni sjálfsskaðandi hegðunar og sjálfsvíga
í kjölfar hrunsins. Hugsanlega hefur félagsleg samheldni og seigla í
samfélaginu auk aðgerðaráætlana í sterku velferðarkerfi á Íslandi haft áhrif á
þær niðurstöður.
Lykilorð: Áföll, efnhagssveiflur, sjálfsskaði, sjálfsvígstilraunir, sjálfsvíg.
Background and aims: Most people experience stressful and traumatic life
events during their lifetime. These events increase risks of psychiatric
morbidities and disorders which may result in enhanced suicidal risk in
vulnerable populations. The overall aim with this study was to explore the
association between traumatic and other stressful life events and suicidal
behavior among men and women (Study I). As an example of a significant
societal stressor, we further aimed to study the potential influence of the 2008
economic collapse in Iceland on population rates of self-harm, suicide
attempts (Study II), as well as completed suicides (Study III).
Methods and materials: Study I was built on a pilot phase of the SAGA
Cohort (N=1398). Life events were assessed with the Life Stressor ChecklistRevised, and the DSM-5 criterion was used to classify traumatic life events.
Reports of lifetime suicidal thoughts, self-harm and suicide attempts were
considered as lifetime suicidality. We used Poisson regression and adjusted
for demographic factors to calculate relative risks as a measure of the
association between traumatic events and suicidal behavior. In studies II and
III we used data from two different registries: hospital attendances due to
self-harm and suicide attempts during 2003-2012, (containing ICD-10: X60-
84, X40-49, Y10-34, T36-50, Z91.5), and data on all suicides from the
National Causes of Death Registry in Iceland during 2002-2014 (ICD-10:
X60-84 and Y 84.0). With the pre-collapse period as a reference, Poisson
regression models were used to compare attendance rates and age-adjusted
suicide rates before and after the economic collapse. We furthermore used
information from Statistics Iceland on macroeconomic factors including
unemployment rate, gross domestic product (GDP) and balance of trade
(BoT) during the study period, to evaluate whether the risk of hospital
attendances or suicide was associated with changes in the national
economy.
Results: In study I, the lifetime prevalence of any traumatic event was 76%
and lifetime suicidal behavior was 16% for men and 11% for women. An
overall association was observed between having experienced traumatic life
events and suicidal behavior (RR 2.05, 95% CI 1.21-3.75): these differences
were only statistically significant for men (RR 3.14, 95% CI 1.25-7.89), but
not women (RR 1.45, 95% CI 0.70-2.99). Interpersonal trauma was
associated with suicidal behavior among both men and women (RR 2.97,95% CI 1.67-5.67), while non-interpersonal trauma was only associated with
suicidal behavior among men (RR 3.27, 95% CI 1.30-8.25). In study II and III,
no overall differences were observed in pre-to-post economic collapse rates,
neither for hospital attendances (RR 0.95, 95% CI 0.90–1.01) nor suicide
rates (RR 0.96, 95% CI 0.67- 1.38). Indeed, hospital attendances for suicide
attempts among men were highest in the economic boom. Post-collapse, we
observed an increased risk of suicide among single men (RR 1.31, 95% CI
1.03-1.67), and men older than 65 years (RR 2.31, 95% CI 1.24-4.57). While
gender-specific analyses by macroeconomic variables showed relatively
stable overall attendance rates and suicide rates among women, suicide
rates were associated with higher GDP and BoT for men older than 65 years.
Also, higher unemployment rates and BoT were associated with reduced selfharm and suicide attempts among men (RR: 0.84, 95% CI 0.76-0.93 and RR:
0.81, 95% CI 0.75-0.88, respectively), but not among women.
Conclusion: The findings of these studies suggest that personal trauma is
associated with suicidal behavior, particularly among men. Similarly, our
findings indicate that economic fluctuations in Iceland mainly influence
suicidal behavior and suicide among subpopulation of men. Contrary to
previous findings on economic crises and suicidal behavior, we find higher
suicide rates with higher GDP, and a high-point in male self-harm and suicide
attempts during an economic boom. Icelandic men seem to be at increased
risk for suicidal behavior during a strong economy rather than during a
recession.
